مؤلفه های شعر انقلاب

سید احمد نادمی، شاعر و منتقد ادبی معتقد است تعیین انقلابی بودن یا غیرانقلابی بودن یك شعر را باید به خود شعر و اثر هنری سپرد، نه به شاعر یا خالق اثر.

هنوز هم كه هنوز است بعد از گذشت حدود 4 دهه از وقوع جریانی با عنوان «شعر انقلاب» در ایران، شناخت شاخصه ها و مولفه های نظری - ماهوی این جریان ادبی فراگیر نشده است. این البته به ضعف كلی جریان پژوهش در كشور مرتبط می شود، ولی تكثرگرایی شعری و در هم تنیدگی موضوعی اشعار امروز هم، به این نامشخصی و عدم فراگیری دامن زده است. از این رو با همه تكرارها و مكررات هنوز هم نیازمند پرسش از مولفه های اصلی جریان «شعر انقلاب» هستیم. هرچند شاید تعیین دقیق این مولفه ها نه ممكن باشد و نه حتی سودمند؛ اما هر جریان ادبی بعد از گذشت 4 دهه از عمرش، ناگزیر از پرسش درباره خویش است؛ چه این پرسش جواب محصلی در پی داشته باشد، چه نداشته باشد ضروری است؛ زیرا كمترین سودمندی اش وضوح بخشی به نقشه راه آینده یا آسیب شناسی درون گروهی است. با هدف این پرسش گری و به بهانه برگزاری «پنجمین جشنواره شعر انقلاب» در حوزه هنری، با شاعران معاصر هم سخن شدیم:
سیداحمد نادمی، منتقد و كارشناس شعر معاصر، درباره تعیین مولفه برای شعر انقلاب اسلامی گفت: قبل از هر چیز و در مقام مقدمه باید ببینیم ما از چه زاویه ای به جریان شعر انقلاب اسلامی نگاه می كنیم؛ از زاویه تاریخی به آن نگاه می كنیم یا آن را به عنوان امری فرهنگی و ادبی در نظر می گیریم!
این منتقد ادبی اظهار كرد: وقتی از منظر تاریخی به شعر انقلاب اسلامی می نگریم و آن را به مثابه پدیده ای تاریخی مد نظر قرار می دهیم با اشعاری مواجه هستیم كه در یك بازه زمانی خلق شده اند و واقعه انقلاب اسلامی را پوشش می دهند؛ شاعرانی تحت تاثیر آن واقعه شعر سروده اند كه این جریان، همان جریان شعر انقلاب اسلامی است.
وقتی از منظر تاریخی به شعر انقلاب اسلامی می نگریم و آن را به مثابه پدیده ای تاریخی مد نظر قرار می دهیم با اشعاری مواجه هستیم كه در یك بازه زمانی خلق شده اند و واقعه انقلاب اسلامی را پوشش می دهند؛ شاعرانی تحت تاثیر آن واقعه شعر سروده اند كه این جریان، همان جریان شعر انقلاب اسلامی است

وی ادامه داد: با چنین نگاهی تفكیك شاعران انقلاب از غیر شاعران انقلاب بسیار سخت است. یعنی همان طور كه نمی توانیم مردم انقلابی را از مردم غیر انقلابی در آن زمان تفكیك كنیم، شاعران انقلاب را هم نمی توانیم از شاعران غیرانقلابی تمیز و تشخیص دهیم. در سال های پیروزی انقلاب اسلامی طیف های زیادی از مردم درگیر انقلاب بودند و با اینكه بعد ها بخشی از همان انقلابیون به صورت معاند انقلاب درآمدند ولی در آن زمان همه و همه در كلیات انقلاب و مثلا پذیرش رهبری حضرت امام(ره) با هم مشترك بودند و از این نظر نمی توان مردم آن دوران را به انقلابی و غیرانقلابی تفكیك كرد. درباره شاعرانی كه برای انقلاب اسلامی شعر گفتند هم این حكم صادق است.
نادمی تصریح كرد: اما اگر جریان شعر انقلاب را به عنوان یك امر فرهنگی در نظر بگیریم، باید برگردیم به ابعاد و ویژگی های فرهنگی خود انقلاب اسلامی و ببینیم اگر این ویژگی ها در شعری وجود دارد آن شعر، شعر انقلاب اسلامی است و اگر آن ویژگی های فرهنگی در شعری نبود آن شعر را نباید شعر انقلاب اسلامی قلمداد كرد.
وی افزود: این نگاه هم نباید به كسی بربخورد؛ زیرا باید تعیین انقلابی بودن یا غیر انقلابی بودن را به خود شعر و اثر هنری سپرد، نه صرفا به شاعر یا خالق اثر. ممكن است كسی رویكردهای اعتقادی انقلابی داشته باشد ولی شعر انقلابی نگوید. به نظر من شعر انقلابی خودش باید خودش را معرفی كند.
این كارشناس و منتقد ادبی گفت: مثلا هوشنگ ابتهاج در «تازیانه ها» شعری دارد كه مضمون آن با دفاع مقدس و ایثارگری شهدا ارتباط دارد و از این نظر شاید بتوان گفت كه هیچ فاصله ای با شعرهای خانم سپیده كاشانی درباره دفاع مقدس ندارد. یعنی ابتهاج در آن شعر همان طور از شهدا و دفاع مقدس حرف می زند كه خانم سپیده كاشانی حرف زده است. به نظر من این شعر شعر انقلاب اسلامی است.
نادمی با بیان اینكه من زاویه نگاه فرهنگی به شعر انقلاب اسلامی دارم، گفت: با پذیرش این نگاه ویژگی های شعر انقلاب را می توان تشخیص داد و قابل فهم كرد. یعنی از آنجا كه انقلاب اسلامی دارای یك رفتار و منش و سلوكی است كه می توان نام منش انقلاب اسلامی را روی آن گذاشت، هر شعری هم كه از این منش و اخلاق بهره داشته باشد و به خوبی ها و خیر دعوت كند و از بدی ها و شرها دور بدارد می تواند شاعر انقلاب اسلامی باشد.
وی در پایان افزود: دقیقا در این معنا است كه ما می توانیم شعر عاشقانه و حكمی و حماسی بگوییم كه در عین حال شعر انقلاب اسلامی هم باشد.

منبع: پایگاه حوزه هنری