شب قدر شبی است که فهم ویژگی های آن، کاری ساده نیست. شبی که خداوند درباره آن فرموده: «وَ ما أَدْراكَ ما لَیْلَةُ الْقَدْر[قدر/2] تو چه مى دانى شب قدر چیست؟» شبی که یک سوره از قرآن کریم درباره آن نازل شده و در جای جای این کتاب آسمانی به آن اشاره شده است.
رمزگشایی از شب قدر تنها با استفاده از آن آیات الهی و تفسیری برخاسته از کلام معصومین (علیهم السلام) امکان دارد؛ که به آن می پردازیم.
نزول دفعی قرآن مجید
در اولین آیه از سوره قدر می خوانیم: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فىِ لَیْلَةِ الْقَدْر[قدر/1] همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.» این آیه بیانگر فرو فرستادن کل قرآن در این شب بزرگ و نورانی، بر قلب و جان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است.
موضوعی که در آیاتی دیگر نیز بیان شده، مثلاً در سوره دخان آمده است: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فىِ لَیْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ[دخان/3] ما قرآن را در شب مبارك نازل كردیم.» با توجه به این آیات، نزول قرآن در ماه رمضان، که به طور مکرر در دعاهای این ماه هم آمده را باید تفسیر به نزول این کلام آسمانی در شب قدر کرد. شبی که با قرآن پیوند می خوریم؛ به زیر سایه قرآن رفته تا تعهد دهیم که طبق آن عمل کنیم.
برتر از هزار ماه
خداوند بعد از آنکه درک این شب را مسئله ای خاص عنوان کرده، فرموده: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ[قدر/3] شب قدر، از هزار ماه بهتر است.» شبی که نه تنها بر تمام شب ها برتری دارد؛ بلکه برتری آن از هزار ماه است. هزار ماهی که بیش از عمر یک انسان هشتاد ساله است.
حُمران، معنای این آیه را از امام باقر (علیه السلام) پرسید و حضرت پاسخ دادند: «الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِیهَا مِنَ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ أَنْوَاعِ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ لَیْسَ فِیهَا لَیْلَةُ الْقَدْر؛ عمل صالح در این شب، از نماز و زکات و دیگر کارهای نیک، برتر از عمل در هزار ماهی است که در آنها شب قدر وجود نداشته باشد.» (الکافی،ج4،ص158)
شب قدر خبری از وسوسه های شیطانی نیست و اگر انسانی وسوسه شده و یا به گناه می افتد بر اثر نفس سیاه و تاریک خودش است؛ چرا که در این شب خداوند شیطان را در بند کرده و از ناحیه او ضرری به انسان نمی رسد. همچنانکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: همانا شیطان در این شب تا هنگام طلوع سپیده خارج نمی شود و در این شب نمی تواند با دیوانگی و مرض و دیگر اقسام فساد مانع انسان ها شود
شب برنامه ریزی و خواستن
شب قدر، یعنی شب اندازه گیری و برنامه ریزی. در این شب، دعاها و درخواست ها مستجاب است. بندگان از خدای خود می خواهند و او اجابت کرده و در تقدیرات یک ساله آنها می نویسد. نزول قرآن در این شب و ثواب بی نظیر قرائت قرآن در ماه رمضان و دعاهای پرشماری که با آنها در این ماه اُنس گرفتیم؛ به ما یادآور می سازد که چه تقدیری را از خدا طلب کنیم.
در آیه ای دیگر، از این شب، اینگونه یاد شده است: «فیها یُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكیمٍ[دخان/4] در آن شب، هر كارى بر اساس حكمت الهى تبیین می شود.» امام باقر در تفسیر این آیه نیز فرمودند: «یُقَدِّرُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ کُلُّ شَیْءٍ یَکُونُ فِی تِلْکَ السَّنَةِ اِلَی مِثْلِهَا مِنْ قَابِلٍ خَیْرٍ وَشَرٍّ وَطَاعَةٍ وَمَعْصِیَةٍ وَمَوْلُودٍ وَاَجَلٍ اَوْ رِزْقٍ فَمَا قُدِّرَ فِی تِلْکَ السَّنَةِ وَقُضِیَ فَهُوَ الْمَحْتُومُ وَلِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِیهِ الْمَشِیئَةُ؛ در شب قدر هر چه در سال آینده تا شب قدر دیگر از خوبی و بدی و اطاعت و عصیان و زایش و مرگ و رزق اتفاق می افتد، مقدر می شود و هر آنچه در آن سال مقدر و حکم شود، حتمی است و خدای عزّوجلّ در آن اختیار دارد.» (الکافی،ج4،ص197)
پس این شب با توجه به نام آن و با توجه به این آیات و احادیث باید جایگاهی ویژه برای دعا کردن و خواستن از خداوند منان داشته باشد. انسان می‌تواند در این شب عاقبت به خیری ، عمر با عزت، فرزند صالح، زیارت کربلا و… را از خداوند بخواهد و بگیرد.
البته باید توجه داشت که دعا تنها مخصوص این شب نیست و یکی از تقدیرات و سنت های همیشگی الهی برای بندگانش برآورده کردن دعاها و خواسته های آنها بر اساس حکمت خویش است. پس همیشه می توان دعا کرد و از خدا خواست و خدا نیز اجابت کننده دعاهای ماست.
ابتدای یک سال
نقطه عطف طبیعت، عید نوروز است و نقطه عطف تقدیرات بندگان از شب قدر شروع می شود. شبی که نقطه آغازین اتفاقات و تقدیرات یکساله بندگان بوده و درباره آن امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «رَأْسُ السَّنَةِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ یُكْتَبُ فِیهَا مَا یَكُونُ مِنَ السَّنَةِ إِلَى السَّنَة؛ ابتدای سال شب قدر است که در آن آنچه در یک سال است نوشته می شود.» (التهذیب،ج4،ص332)
این شب را باید یک آغاز دانست؛ آغازی که با بخشش الهی توأم شده و نامه اعمالی سفید به بندگان اختصاص می یابد. این شب را باید پایانی برای بدی‌ها قرار داد و آغازی برای خوبی ها. شبی که باید اینگونه تغییرات مهم و اساسی را از خدا طلب کرد و نیروی انجام آن و عزم بر این تصمیم ها را نیز از قدرت الهی دریافت داشت.
نقطه عطف طبیعت، عید نوروز است و نقطه عطف تقدیرات بندگان از شب قدر شروع می شود. شبی که نقطه آغازین اتفاقات و تقدیرات یکساله بندگان بوده و درباره آن امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «رَأْسُ السَّنَةِ لَیْلَةُ الْقَدْرِ یُكْتَبُ فِیهَا مَا یَكُونُ مِنَ السَّنَةِ إِلَى السَّنَة؛ ابتدای سال شب قدر است که در آن آنچه در یک سال است نوشته می شود.» (التهذیب،ج4،ص332)
شب سلام و سلامتی
شب قدر خبری از وسوسه های شیطانی نیست و اگر انسانی وسوسه شده و یا به گناه می افتد بر اثر نفس سیاه و تاریک خودش است؛ چرا که در این شب خداوند شیطان را در بند کرده و از ناحیه او ضرری به انسان نمی رسد. همچنانکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «اِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یخْرُجُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ حَتَّی یُضِیءَ فَجْرُهَا وَ لَا یَسْتَطِیعُ فِیهَا عَلَی اَحَدٍ بِخَبَلٍ اَوْ دَاءٍ اَوْ ضَرْبٍ مِنْ ضَرُوبِ الْفَسَادِ؛ همانا شیطان در این شب تا هنگام طلوع سپیده خارج نمی شود و در این شب نمی تواند با دیوانگی و مرض و دیگر اقسام فساد مانع انسان ها شود.» (تفسیر نورالثقلین،ج5،ص615)
این روایت در اصل تفسیری از این آیه شریفه است که خداوند فرموده:«سَلَامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ[قدر/5] سلامتى و سلام است آن شب تا طلوع فجر.»
شب پیوند با ولی عصر
در شب قدر، ملائکه بر ولی عصر نازل شده و به او می پیوندند. پیوندی که امام باقر(علیه السلام) درباره آن فرمودند: «إِنَّهُ لَیَنْزِلُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ إِلَى وَلِیِ الْأَمْرِ تَفْسِیرُ الْأُمُورِ سَنَةً سَنَةً یُؤْمَرُ فِیهَا فِی أَمْرِ نَفْسِهِ بِكَذَا وَ كَذَا وَ فِی أَمْرِ النَّاسِ بِكَذَا وَ كَذَا؛ در شب قدر تفسیر امور سال به سال بر ولیّ امر نازل می شود و در آن ولی امر، مأمور می شود که در کار مربوط به خودش چنین و چنان و در کارهای مربوط به دیگران چنین و چنان کند.» (الکافی،ج1،ص248)
مطمئناً دعای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) دعای مستجاب است. اگر شخصی در خلوت خویش با حضرت پیوند برقرار کرده و با او به گفتگو بنشیند و خواسته هایش را بگوید؛ حضرت نیز حوائج او را از خداوند می گیرد. در این شب باید به یاد امام زمان بود که طلوع فجر حقیقی است.
