تعریف نامزدی در دیار مختلف متفاوت است و آنچه که مهم است تعریف نامزدی از منظر قانون مدنی است تا اگر نامزدی منتهی به ازدواج نشد طرفین به حقوق و وظایف خود آگاه باشند.
به طور کلی و بر مبنای عرف جامعه‌ی ما، نامزدی به دورانی گفته می‌شود که به دختر و پسر فرصتی برای شناخت بیشتر یکدیگر داده می‌شود. اما با نگاهی فراتر می‌توان نامزدی را در کشورها به دو مفهوم تعریف کرد:
1- نامزدی که از عرف قدیم به جا مانده: از دختری خواستگاری می‌شود خانواده ها تحقیق می‌کنند و صحبت و معاشرت تا اینکه عقد نکاح جاری می‌شود، اما زوجین شرایط فراهم کردن زندگی مستقل را ندارد و به دلایلی هنوز زندگی مشترک را آغاز نکرده اند، در این مورد عقد جاری شده و سند ازدواج وجود دارد و زن می‌تواند نفقه بگیرد بعبارتی تمام حقوق و تکالیف یک ازدواج بی نقص و کامل بوجود آمده است، این نوع نامزدی مد نظر قانون مدنی نمی‌باشد.
2- تعریف قانون مدنی از نامزدی در واقع وعده نکاح است، در این تعریف عقد نکاح واقع نشده بلکه فقط قول ازدواج داده شده و در اصطلاح عرف همان نشان کردن دختر برای پسر است. (ماده 1035 قانون مدنی مقرر می‌دارد: وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمیکند.)
قول ازدواج الزام آور نیست و ایجاد تعهد نمیکند به این معنی که اگر دختر یا پسر از ازدواج منصرف شود نمی‌توان آنها را وادار به انعقاد عقد نکاح نمود بلکه این دوران صرفا به منظور آشنایی بیشتر دختر و پسر و خانواده ها سپری می‌شود و ممکن است تصمیم افراد برای ازدواج تغییر کند.هر یک از نامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است را مطالبه کند.
فرض کنیم در دوره نامزدی مبلغ مهریه 100 سکه توافق شده و 20 سکه آن تحویل دختر داده شده لازم به تذکر است که حتی در این صورت هم دادن یا ندادن مهریه تاثیری ندارد و نمی‌توان طرفین را اجبار به انعقاد عقد نکاح نمود.
ماده 1035 قانون مدنی وعده ازدواج، ایجاد عُلقه زوجیت نمیکند، اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرّر گردیده، پرداخته شده باشد. بنا بر این، هر یک از زن و مرد، مادام که عقد نکاح جاری نشده، می‌توانند از ازدواج، امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه، او را مجبور به ازدواج کند و یا به دلیل امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی کند.
بیشتر بخوانید:
حقوق و وظایف متقابل زن و شوهر
فسخ نکاح به واسطه جنون زوجین
هدایای نامزدی
ممکن است این سوال برایتان بوجود آید که اگر نامزدی منتفی شود به عبارت دیگر در صورت برهم خوردن نامزدی چنانچه افراد از ازدواج صرف نظر کنند تکلیف هدایایی که در این دوران بین طرفین رد و بدل شده چیست؟ آیا افراد تکلیفی در قبال بازپس دادن هدایا دارند؟
پاسخ مثبت و هدایا قابل استرداد است، اما رعایت چند نکته ضرورت دارد و آن هم دلیل به هم خوردن نامزدی و ماهیت هدایا است که باید قائل به تفکیک شویم:
اول اینکه اگر نامزدی در اثر فوت یکی از طرفین منتفی شود یا در غیر موارد فوت و دوم اینکه هدایا مصرف شدنی بوده یا نه و سوم اینکه هدایا با تقصیر طرف از بین رفته است یا نه، که ذیلا اشاره خواهیم کرد که در هر کدام از این موارد چه حکمی جاری می‌شود.
ماده 1037 قانون مدنی مقرر می‌دارد: هر یک از نامزدها می‌تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است را مطالبه کند.
اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایا یی خواهد بود که عادتا نگه داشته می‌شود مگر آنکه این هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.
هدایای مصرف شدنی ازجمله گل و شیرینی
هدایا ماندگار از جمله لباس، پارچه، جواهرات
از ماده 1037 استناد می‌شود: اگر عین هدایا موجود باشد، هدایا قابل باز پس‌گیری است، چنانچه عین هدایا موجود نباشد دو حالت متصور است یا اینکه هدایا مصرف شدنی بوده که قیمت آن قابل مطالبه نیست اما چنانچه عین هدایا موجود نباشد و هدیه از جنس هدایای ماندکار باشد باز هم دو حالت متصور است: اگر بدون تقصیرگیرنده ،هدیه تلف شده (مثلا مال ربوده شده) قیمت قابل مطالبه نمی‌باشد، ولی اگر هدیه از جنس هدایای ماندگار بوده و با تقصیر تلف شده باشد قیمت آن قابل مطالبه است.
حال اگر در اثر فوت یکی از طرفین، نامزدی به هم بخورد مطابق ماده 1038 قانون مدنی، رجوع به قیمت غیرممکن است. اعم از اینکه هدیه با تقصیر با بی‌تقصیر تلف شده باشد، اما در صورتی که هدیه موجود باشد می‌توان آن را را پس گرفت.
