چرا گرفتار این رذیله اخلاقی شده ایم؟

غیبت یکی از صفاتی است که در قرآن کریم مورد مذمت واقع شده، از نگاه دینی گناه کبیره بوده و در روایات تأکید بسیاری بر پرهیز مسلمانان از این رذیله اخلاقی شده است.
خداوند برای گناه غیبت مجازات آتش جهنم را مقرر داشته است و چگونه ممكن است انسان به خدا و قیامت اعتقاد داشته باشد و با خواندن و تدبّر در آیات و روایات غیبت متنبه نگردد، غیبتی كه همانند خوردن گوشت مرده غیبت شونده است. آیا كسی این كار را می كند؟ وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یَأْكُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیمٌ (حجرات(49)آیه12)، و از یكدیگر غیبت ننمایید، آیا یكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بى تردید [از این كار] نفرت دارید، و از خدا پروا كنید كه خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
اگر بخواهیم از روایات به عنوان نمونه پیام هایی را در باب این گناه کبیره بگوییم باید توجه را به این روایت جلب می کنیم این عمل به قدری سنگین و ننگ است كه پیامبر اكرم (صلی الله و علیه و آله) گناه غیبت را شدید تر از زنا دانسته است. یَا أَبَاذَرٍّ إِیَّاكَ وَ الْغِیبَةَ فَإِنَّ الْغِیبَةَ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا (محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعه، ج12، ص281)

غیبتی كه انسان را اگر توبه نكند جهنمی می كند: رُوِیَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ لِمُوسَى (علیه السلام) مَنْ مَاتَ تَائِباً مِنَ الْغِیبَةِ فَهُوَ آخِرُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَ مَنْ مَاتَ مُصِرّاً عَلَیْهَا فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ النَّار روایت شده كه خداوند تعالی به موسی (علیه السلام) فرمود: غیبت كننده، اگر توبه كند، آخرین كسی است كه وارد بهشت می شود و اگر بدون توبه بمیرد، اولین كسی است كه داخل جهنم می گردد. (المحدث النوری، مستدرك الوسائل، ج9، ص126)
معنای این غیبت که اینقدر ننگ است چیست؟

غیبت و بدگویی به انجام کار یا بیان سخنی گفته می شود که به واسطه آن فرد سبب ناراحتی و ناخوشایندی برادر دینی خود شود.

البته حسادت ریشه ی اصلی این بیماری است … به طوری که که انسانی که غیبت می کند به بیماری دیگری چون حسادت دچار است … حسادت نسبت به موقعیت دیگران … چنانچه وقتی خودش به آن موقعیت نمی رسد سعی می کند آن کسی را که در آن موقعیت قرار دارد را از چشم بقیه بیندازد.

اگر فردی نقطه ضعف داشته و یا مرتکب عمل زشتی شده باشد و ما آن را برای دیگران بیان کنیم مرتکب غیبت شده ایم، اما اگر در فرد عیبی نبوده و یا مرتکب خطای نشده است را برای دیگران به دروغ بیان کنیم مرتکب گناه بهتان و تهمت شده ایم.
بدگویی و غیبت ممکن است به صورت گفتار، کردار و یا کنایه باشد، حتی بیان چگونگی لباس پوشیدن افراد یا نوع زندگی آن ها نیز نوعی غیبت به حساب می آید و در روایت از بیان هرگونه عیوب دیگران نهی شده است.
البته فرد می تواند عیوب کسی را که ظلم کرده بیان کند و به عبارت ساده مظلوم می تواند عیب ظالم را برای مردم بیان کند، البته تنها در کاری که به او ظلم شده است نه مورد دیگر.
آثار منفی غیبت

غیبت میان اقوام، همسایگان و حتی اعضای خانواده دشمنی ایجاد می کند و افراد را به جایی از دشمنی و کینه می رساند که انسان ها نیز مانند حیوانات درنده شده و به جان یک دیگر می افتند، افراد حالت و خوی درندگی پیدا می کنند و وقتی غضب افراد بالا گرفت عامل و زمینه مهمی در گسستن پیوند های برادری میان آن ها می شود.
غیبت سبب زائل شدن آبروی دیگران، از بین رفتن یا لطمه زدن به موقعیت شخصی و اجتماعی افراد می شود، این در حالی است که خداوند دوست ندارد بدی های بندگانش برای یک دیگر افشا شود، یا فردی هتک حرمت شود.
به وجود آمدن بدگمانی در فضای جامعه از دیگر عوارض و آفات غیبت و بدگویی است به طوری که: فرد غیبت کننده تأثیر مستقیمی بر افراد جامعه خواهد داشت و افزون بر این که خود نسبت به دیگران بدگمان می شود زمینه ای را ایجاد می کند که افراد جامعه نیز به یک دیگر بدگمانی شوند.
چرا افراد گرفتار این رذیله اخلاقی می شوند؟

روحیه زشت تجسس از دلایل گرفتار شدن به گناه غیبت و بدگویی است و وقتی فرد در زندگی خصوصی دیگران تجسس و واکاوی کند مبتلا به غیبت می شود.
به طوری که بعضی از افراد خیلی دوست دارند که از زندگی خصوصی دیگران آگاه بشوند، یعنی این طوری هستند که مثلا تا از همه مسایل زندگی آن فرد سر در نیاورند، شب راحت نمی خوابند! (واقعا عجیبه؟؟ ولی متاسفانه چنین افرادی توی جامعه کم نیستند … ) و بدتر اینکه این تجسس کردن باعث دو بیماری بدگمانی و در نهایت غیبت می شود
اگر می خواهید غیبت نكنید، باید سوء ظن و بدگمانی نسبت به مردم نداشته باشید. اگر می خواهید گرفتار بدگمانی نشوید، باید در امور مردم تجسس نكنید، زیرا سوء ظن و تجسس در یكدیگر تأثیر متقابل دارند. گاهی تجسس باعث سوء ظن است و گاهی سوء ظن منشأ تجسس می شود. از این رو قرآن برای از بین بردن غیبت به عنوان معلول، دستور داده با علت (یعنی سوء ظن و تجسس) مبارزه شود:
فرد می تواند عیوب کسی را که ظلم کرده بیان کند و به عبارت ساده مظلوم می تواند عیب ظالم را برای مردم بیان کند، البته تنها در کاری که به او ظلم شده است نه مورد دیگر.

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً
“ای كسانی كه ایمان آورده اید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید، چرا كه بعضی از گمانها گناه است و هرگز در كار دیگران تجسس نكنید… بعضی از شما از بعضی دیگر غیبت نكنید".(حجرات(49)آیه 12) در واقع غیبت را معلول دو عامل پیشین دانسته است.
ایجاد سوءظن نسبت به یکدیگر از دیگر عوامل غیبت است و باید سعی کنیم به جای سوءظن به یک دیگر حسن ظن خود را افزایش دهیم و از زمینه های غیبت دوری کنیم.
البته حسادت ریشه ی اصلی این بیماری است … به طوری که که انسانی که غیبت می کند به بیماری دیگری چون حسادت دچار است … حسادت نسبت به موقعیت دیگران … چنانچه وقتی خودش به آن موقعیت نمی رسد سعی می کند آن کسی را که در آن موقعیت قرار دارد را از چشم بقیه بیندازد.
این بیماری درمان دارد

برای درمان این بیماری روحیه غیبت انسان باید درباره عظمت این گناه بیندیشد، چرا که مرتکب آن مرتكب دو گناه شده و مستحق دو عذاب است: یكی گناه غیبت و دیگری گناه حسد.
یک نتیجه بسیار مهم

«غیبت کردن تازه شروعی است برای گناهان قبیح و زشت دیگر »
مثلا زمانی که شخصی در مورد فرد دیگری غیبت می کند، ممکن است در حین صحبتهایش، برای زیاد کردن جذابیت و هیجان ماجرا چند تا دروغ هم اضافه کند و یا چند تا تهمت هم بزند یا اینکه قسم بی جا و دروغ بخورد و یا اینکه حدسها و فرضیه های نادرست و اشتباهی را هم که خودش بر اساس شنیده ها یا دیده هایش در مورد فردی که مورد غیبت قرار گرفته، به ذهنش رسیده، به عنوان یک مسئله واقعی در مورد آن فرد مطرح کند و متاسفانه بدتر از همه این مسایل حتی ممکن است این شخص آنقدر از فردی که نسبت به او به هر دلیلی کینه و کدورت دارد، بد بگوید که ناخود آگاه شخص سومی هم که حرفهای این شخص غیبت کننده را می شنود، نسبت به آن فرد اول سوء ظن پیدا کند و خیلی گناهان و کارهای زشت دیگر.
این هم متاسفانه یکی دیگر ز آن چیزهایی بود که در حین غیبت کردن نه تنها به فرد غیبت کننده که به شنونده غیبت هم خواهد رسید.
نتیجه ی اخروی غیبت

آتش و آتش و آتش؛ تازه هر چی ثواب برای تو بوده برای آن فرد می نویسند و همه گناهان او را برای تو. چون غیبتش را کرده ای!
کلام را با بیان نورانی امام علی (علیه السلام) به پایان می بریم: غیبت موجب می شود مورد خشم و دشمنی خدا و مردم قرار گیری و پاداشت نابود شود! (غررالحكم، ص 221، ح 4425)

منابع:
پرسمان
سایت رهروان ولایت
روزنامه خراسان ٓ نوشته محمدباقر عطاریانی