سقوط مجازات تائب (توبه کننده) یا همان شخصی که از گناه باز می‌گردد، منوط به احراز شرایطی از جمله ندامت و پشیمانی قلبی وی در ارتکاب جرم خواهد بود و شرایط تشخیص و احراز ندامت مجرم در قانون پیش‌بینی شده است.

توبه در حقوق جزای اسلامی به عنوان یكی از موارد سقوط مجازات شمرده شده، و از این باب یك «تأسیس حقوقی» در حقوق جزای اسلامی است، به گونه‌ای كه در سایر مكاتب كیفری امروزی نمونه آن به چشم نمی خورد. در اهمیت آن همین بس كه یكی از بهترین شیوه های جلوگیری از جرم و اصلاح مجرمان است.

خداوند در قرآن كریم در آیات متعدد انسان ها را به توبه تشویق می نماید. قرآن كریم، توابین را مساوی با مطهرین قرار داده، می فرماید: (إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ)(بقره: 222) و همچنین یكی از سوره های قرآن كریم به نام «توبه» نام گذاری شده است

در قانون مجازات اسلامی توبه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اگر با شرایط كامل انجام شود، یكی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات شناخته شده است كه در جرایم «حق اللّه» پیش از ثبوت جرم به وسیله اقرار یا شهادت شهود، مسقط مجازات بوده، ولی در جرایمی كه جنبه «حق الناس» دارند موجب سقوط مجازات نیست. اسباب معافیت از مجازات متعددند، توبه یکی از همین اسباب است که از بنیادهای حقوق جزای اسلامی محسوب می‌شود، توبه به معنای بازگشت از گناه و پشیمان شدن فرد از ارکاب جرم است که مطابق ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری از موارد موقوف شدن اجرای مجازات یا به عبارتی دیگر از عذرهای معاف کننده از مجازات محسوب می‌گردد.

قانونگذار در ماده 117 قانون مجازات اسلامی بیان داشته، چنانچه پس از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیفات در نظر گرفته شده ملغی و مجازات اجرا می گردد.

این در حالی است که باید بیان داشت که این عذرها تاثیری بر تقصیر و مسئولیت مرتکب جرم نخواهند داشت، بلکه بنابر ملاحظات و نیز آموزه‌های دینی، موجب معافیت مجرم از مجازات می‌شوند. لاجرم بایستی اذعان داشت درست است که عذر (توبه)، سبب از بین رفتن مجازات می گردد، لکن قاضی می‌تواند در مواردی به صدور حکم اقدام تامینی دست بزند.

علی ایحال سقوط مجازات تائب (توبه کننده) یا همان شخصی که از گناه باز می‌گردد، منوط به احراز شرایطی از جمله ندامت و پشیمانی قلبی وی در ارتکاب جرم خواهد بود، از طرفی دیگر اصلاح مجرم در صورت رهایی از مجازات و اطمینان به عدم ارتکاب جرم توسط تائب، نیز می‌بایستی احراز گردد.

از همین روی علم قاضی بیش از هر دلیل دیگری می تواند در تشخیص و احراز ندامت و اصلاح موثر و به کار برده شود. این درحالی است که قانونگذار در ماده 117 قانون مجازات اسلامی بیان داشته، چنانچه پس از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت شود که مرتکب تظاهر به توبه کرده است سقوط مجازات و تخفیفات در نظر گرفته شده ملغی و مجازات اجرا می گردد. بنابراین ملاحظه می‌گردد قانونگذار با درایت و آگاهی، راه سو استفاده از این مقرره قانونی که مبتنی بر بخشش و رافت اسلامی است را مسدود کرده است. سقوط مجازات اثر اصلی توبه است، در صورتی كه با شرایط لازم خود واقع شود، باعث سقوط مجازات مجرمان می باشد. این اثر مربوط به توبه پیش از اثبات جرم است.

توجه به این نكته ضروری است كه «عدم الفعل» گاهی به دلیل عدم توانایی انجام آن است و گاهی به خاطر ممنوع و قبیح بودن آن. بنابراین، صِرف «عدم فعل و پشیمانی» توبه نیست; مثلا، كسی كه در اثر ارتكاب فعل زنا مبتلا به بیماری هایی شود كه مانع تولید مثل و فرزنددار شدن او می گردد، حال اگر وی به خاطر فرزنددار نشدن، از عمل ارتكابی خود پشیمان شود، این پشیمانی توبه نیست; زیرا پشیمانی او به خاطر قبح شرعی عمل نمی باشد.

بنابراین هرگاه، عناصر متشكله توبه محقق شود، توبه انجام یافته و نقض بعدی توبه، اثرات آن را از بین نمی برد، به بیان دیگر، نقض توبه عطف به ماسبق، نمی شود; مگر، این كه قاضی از نقض متعدد توبه، به كذب توبه پی ببرد كه مسلماًدرآن صورت،ساقط كننده مجازات نخواهد بود.
نتیجه گیری
از مجموع مطالب ذكر شده نتیجه گرفته می شود كه: توبه یكی از بهترین شیوه های جلوگیری از جرم و اصلاح مجرمان است.

منابع: میزان
خبرگزاری فارس