گفت و گو با رضا رفیع درباره برنامه منبع موثق
شهرت عمومی رضا رفیع به اجرای «قند پهلو» برمی گردد؛ علاقمندان به طنز مکتوب اما او را با نشریه «گل آقا» و ستون های طنزش در نشریات می شناسند. رفیع مدتی است برنامه «منبع موثق» را روی آنتن شبکه چهار دارد که محور آن شوخی با چهره های سیاسی و اتفاقات روز است. با این طنزپرداز درباره «منبع موثق» گپ زدیم.
رضا رفیع
پیش از «منبع موثق» تجربه شوخی با اخبار را هم در رسانه مکتوب داشته اید و هم در تلویزیون.
بله ؛اين برنامه ادامه كارهاي قبلي من است؛ بجز «قند پهلو». من مدت هفت سال برنامه اي صبحگاهي داشتم به نام «پا تو كفش اخبار» كه منوال آن همين بود. «منبع موثق» ادامه پخته شده همان نگاه است به اضافه اين كه حالا مستندتر شده و همزمان تصوير خبرها در مانيتور پشت سر من نمايش داده مي شود. ورود برنامه خيلي جدي است و به مرور طنز غالب مي شود. در اين برنامه فقط مونولوگ هست و گاهي استندآپ كمدي كه البته خيلي كمرنگ است. چون ما به سمت كمدي پيش نمي رويم و رويكردمان انتقاد با زبان طنز است.معمولا سراغ خبرهايي مي روم كه اصلا خنده دار نيست و در نگاه اول شايد تصور شود نمي توان از آن طنز بيرون كشيد. نقطه آغاز طنز جايي است كه طنزپرداز تحليل خود را شروع مي كند. اين يك ويژگي است و دلايل ديگري هم هست تا برنامه در شبكه اي كه مختص فرهيختگان است و عموم مردم مخاطب آن نبوده اند، ديده شود. خدا را شكر بد عمل نكرده ايم.
خوبي برنامه زمان كوتاه آن است؛ خودتان خواستيد برنامه 15 دقيقه باشد؟
پيشنهاد آقاي پورحسين بود كه با 15 دقيقه شروع كنيم و بعدا زمان آن را اضافه كنيم. معتقدم هر چه برنامه خلاصه تر باشد هيجان آن بيشتر است و بيشتر هم بيننده دارد. حتي آقاي دكتر پورحسين مي گويند برنامه را كامل مي بينند. خب مدير شبكه كه نمي تواند همه برنامه ها را ببيند اما چون برنامه ما 15 دقيقه است مي توانند وقت بگذارند. اين قاعده شامل خيلي از برنامه هايي كه زمان شان كم است، مي شود.
براي انتخاب اخبار تيم مشخصي وجود دارد؟ اصولا مبناي تان چيست؟
نه، در همه برنامه هاي زنده كه روي آنتن داشته ام،تيم نبوده ام و «يه تيم» هستم. البته «يتيم» هم هستم و پدرم در قيد حيات نيست. حوالي عصر اخبار را تهيه مي كنم و تا فاصله شروع برنامه نكات طنز زير آن يادداشت مي كنم و بعضي ها هم في البداهه است. اين شتاب يكي از گردنه هاي سخت برنامه است؛ زمان كم است و تند تند بايد خبرها را بخوانم؛در حالي كه پر است از شوخي هاي سياسي با مسولان و موضوعات حساس. طبعا عبور از لايه ها و موانع كار را سخت مي كند. اگر چه برنامه 15 دقيقه است اما دست كم 2 ساعت از من انرژي مي گيرد. شب هايي شده كه در خواب هم درگير اخبار و برنامه بوده ام. چند شب پيش خواب آقاي دكتر جهانگيري را ديدم!گفتند آقاي رفيع،ماجرا خيلي هم اين جوري نيست (با خنده).
از آقاي جهانگيري نام برديد، گاهي احساس مي شود دوز نقد دولت زيادي بالا است.
دغدغه من درست گويي و ادب و نجابت در طنز پردازي است و قصد ندارم كينه جويي كنم. ولي وقتي نكته اي پيدا شود كاري به جناح سياسي آدم ها ندارم. تازه؛من با آقاي جهانگيري رفيق هستم و از من تعريف كرده اند.
واقعا توصيه اي كه فلان حرف را بزنيد و فلان كس را بكوبيد وجود ندارد؟
هيچ وقت توصيه اي نداشته ام اما به شكل موردي اتفاقي در منطقه و كشور پيش مي آيد كه مسائل امنيتي را دربرمي گيرد و طبيعي است بايد در جريان باشم موضع صدا و سيما چيست. اما اين كه درباره كي بگوييد و چه بگوييد وجود نداشته و اين بخاطر سعه صدر مديران رسانه ملي است. اين روحيه باعث گسترش فرهنگ طنز مي شود و گاهي هم اگر هدايت كنند ايرادي ندارد. چرا بايد اين ظرفيت را رها كنيم تا در آن طرف آب بدون ملاحظه و دلسوزي از آن استفاده شود. چه ايرادي دارد بخشي از اين دمل هاي چركين را نيشتر بزنيم و مطرح كنيم؟ ضمن اين كه مي دانيم مجري و سازندگان برنامه مال همين سرزمين هستند و و عرقشان به كشورشان ثابت شده است. در اين برنامه سعي كردم همان نگاه كه در «گل آقا» هست در«منبع موثق» جريان داشته باشد.
قبل از آنتن يا موقع اجرا شده احساس كنيد شوخي تان درنيامده يا اصلا ممكن است يك وقت فكر كنيد شوخي هاي بامزه تان ته كشيده؟
من تجربه اجراي هفت ساله داشته ام و از آن سو منبعي در درونم هست كه فقط لطف خدا است و باعث مي شود در لحظه بتوانم شوخي كنم. ضمن اين كه خبرها هر روز متفاوت و متنوع است و دست طنزپرداز را باز مي گذارد.
خودسانسوري هم مي كنيد؟
يك خودسانسوري مثبت داريم كه طبيعي است…
منظورم خودسانسوري لحظه اي است؛اين كه از گفتن بعضي حرف ها پشيمان شويد.
بله؛ خيلي وقت ها براي گفتن يا نگفتن يك جمله در كسري از ثانيه تصميم مي گيرم. اصلا هيجان برنامه انتقادي به همين است كه مخاطب مي داند مجري نفس به نفس اوست. روز اول مشورت مي كردند كه «منبع موثق» توليدي باشد. گفتم اگر برنامه اي بخواهد پا بگيرد و جذاب باشد بايد زنده پخش شود. حالا اين كه مجري چطور خود و بحث را هدايت كند، به تجربه ،دانش ، ميزان شناخت از جريان ها ،مطالعات ديني و… برمي گردد.
هفته پیش که می خواستید گفته های رئیس جمهور آمریکا علیه ایران را نقد کنید یک مصرع از حافظ عاریت گرفتید: «حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت.» بعد گفتید:«ترامپ نه جمال دارد نه ملاحت. حالا باز دخترش یه چیزی.» شوخي با زيبايي ایوانکا ترامپ واكنشي نداشت؟
نه. طنز پردازي در تلويزيون سخت ترين نوع طنزپردازي است. حتي مدير وقت سازمان در دهه هفتاد گفته بود طنز موفقي كه در گل آقا داريم بعيد است در تلويزيون موفق باشد. در برنامه اي كه بايد ملاحظه حريم و حرمت ها را بكنيد و در عين حال وظيفه طنز كه ايجاد لبخند است را از ياد نبريد،كار خيلي سختي داريد. شگردهايي هست كه بخاطر تجربه بدست مي آيد؛ در جاهايي فتيله شوخي انتقادي سياسي را بالا مي بريد و جاهايي يك سري بدجنسي هاي مباح كه حرمت شكن نباشد انجام مي دهيد. در حدي كه دو زاري خود مخاطب بيفتد. مثل همين مثالي كه شما زديد؛ بله چهره دختر ترامپ بر عكس پدرش كه قيافه اي خشن دارد، لطيف تر است. از طريق همين ويژگي متضاد مي توان با رئيس جمهور آمريكا شوخي كرد.
