انسان موجودی است که همواره محتاج به خداست و باید در همه احوال متوسَل به خدای تعالی شود و از وی به عنوان منبع فیوضات و کرامات استمداد کند. در مقابل، خداوند متعال نیز به انسان وعده استجابت داده است. چنانکه در سوره بقره می‌فرماید: “دعای هر کس را که مرا بخواند، اجابت می‌کنم.” و نیز در سوره غافر می‌فرماید: “مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.”
بر این اساس دعا امری ضروری و فطری است و مساله‌ای است که خدا به آن دستور داده، انسان با دعا شایستگی گرفتن عطای حق را پیدا می‌کند چرا که دعا همان خواستن است و باعث گشایش کارها و نجات از هر غم و رنجی است چون بنا به گفته امام صادق علیه السلام دعا درمان هر دردی است، در واقع دعا و نیایش وسیله سریع و موثری است برای خودسازی و پیوند نزدیکی میان انسان و خدا است، چونکه بر اساس پاره‌ای از روایات محبوبترین کارها برای خدای تعالی در روی زمین، دعا است و امیرالمومنین علی علیه السلام نیز مردی بود که بسیار دعا می‌کرد.
اهميت نيايش را در اين كتاب مقدس آسمانى (قرآن كريم) مى توان از سه نظر استفاده كرد:
1- از آياتى كه خداى تعالى در آن بندگان مومن خود را ترغيب و تاكيد فرموده كه او را نيايش كنند. مانند اين آيات «اجابت مى نمايم دعاى نيايشگر را هرگاه مرا بخواند در هر حال و هر جا كه باشد (بقره 186)، بخوانيد پروردگار خود را با حالت زارى كه نشانه نياز است و در حال پنهانى كه دليل اخلاص (اعراف 53 و 54) بخوانيد مرا تا اجابت كنم شما را (مومن 62)
2- از آيات و قصه هاى برخى از پيامبران كه هرگاه نيازى داشته اند و يا به شدائدى گرفتار شده اند تنها مشكل گشاى آنان نيايش بوده است حضرت آدم(ع) پس از ترك اولى در مقام اعتراف به تقصير چنين استغاثه كرد اى پروردگار ما بر نفس هاى خود ستم كرديم اگر نيامرزى ما را بو بر ما رحم نياورى هر آينه از زيانكاران باشيم (اعراف 22) و حضرت نوح پس از صدها سال تحمل شدايد نجات خود را از چنگال قوم بى انصاف به وسيله دعا به دست آورد و نوحا اذنادى من قبل فاستجبناله (انبياء 76)
3- اهميت نيايش را مى توان از آياتى فهميد كه خود به صورت دعا آمده است… پروردگارا عطا فرما ما را در اين سراى توفيق بندگى و در آن سراى جزاى نيك و نگه دار ما را از عذاب دوزخ (بقره 197) (1)

و نيز در بحار الانوار جلد 93 ص 291 چنين آمده است كه «بگو خداوند من، اگر دعاى شما نبود به شما اعتناء نمى كرد (2) و همچنين امام رضا(ع) از پيامبر نقل مى كند كه فرمودند «دعا سلاح مومن، ستون دين و روشنائى آسمانها و زمين است » (3)
مرد شامى از امام على(ع) پرسيد كدام سخن به نزد خداوند بهتر و برتر است؟ امام (ع) پاسخ داد ذكر بسيار، تضرع به خدا و دعا (4)
حضرت امام خمينى(ره) پيرامون اهميت دعا چنين فرموده اند كه: «همه خيرات و بركات از همان دعا خوانهاست حتى آنها كه به طور ضعيف دعا مى خوانند و ذكر الله مى گويند به همان اندازه كه طوطى وار در آنها تاثير كرده بهتر از آنهايى هستند كه ترك دعا كرده اند. نماز خوان ولو اينكه مرتبه نازله اى داشته باشد از نماز نخوان بهتر است آرى همين دعا خوانها و همين كسانى كه به ظواهر اسلام عمل مى كنند يا پرونده جنايت ندارند يا پرونده جنايتشان نسبت به ديگران كمتر است همين دعا خوان ها در نظم اين عالم دخالت دارند دعا را نبايد از بين اين جمعيت بيرون برد جوانهاى ما را نبايد از دعا منصرف كرد» (5)
استاد مرتضى مطهرى(ره) نيز پيرامون اهميت دعا از ديدگاه اولياء الهى گويند «اولياء خدا هيچ چيزى را به اندازه دعا خوش نداشتند همه خواهش ها و آرزوهاى دل خود را با محبوب واقعى در ميان مى گذاشتند و بيش از آن اندازه كه به مطلوب هاى خود اهميت مى دادند بخود طلب و راز و نياز اهميت مى دادند، هيچ گونه احساس خستگى و ملامت نمى كردند.» (6)
از ديدگاه اهل معرفت و عابدان حقيقى سر آمد تمامى زيبايى ها و خيرات همانا توجه و نجواى حقيقى با خداوند است آنان ياد و ذكر خداوند را جزو زيباترين و شريف ترين حالات در عالم هستى مى دانند. توجه و عشق به خداوند بزرگترين قدرت دهنده روح است و راز خستگى ناپذيرى و شكست ناپذيرى مردان بزرگ الهى نيز در همين نكته است كه روح آنان در حالت بالائى از شيفتگى و اميد و توكل و مناجات با خداوند قرار دارد آنها جسم خود را با يك تكه نان مشغول مى دارند و روح شان رهبر جسم شان شده است ولى هرگز روح شان را سرگرم دنيا پرستى ها و ظواهر دلفريب و گمراه كننده آن نمى كنند تا بتوانند به مقامات عاليه روحانى برسند و اندكى بيشتر لذت قرب و انس با خداوند را درك كنند.
دنيا بدون ياد و ذكر خدا كفرستانى بزرگ خواهد بود كه زندگى در آن هر لحظه لحظه اش زندگى جهنمى است زيرا همان گونه كه موجودات به اتكاء به لطف الهى موجود شده اند همينطور هم زندگى مطلوب انسانها بدون توجه جدى و عملى به خداوند هرگز بوجود نخواهد آمد. دلهاى انسانها نيز همچون درختان بهار و زمستانى دارد بهار آنها عشق هاى پاك و سازنده و اميد به خداوند است و زمستان شان گناهان خود و غفلت از ياد خداوند و مبتلا شد به ظلم و جفا كارى هاى ديگران است.
جدى ترين و پاك ترين حالاتش را آدمى فقط در مناجات و دعا با خداوند پيدا مى كند زيرا انسان به يقين مى داند كه نمى تواند چيزى را از او مخفى كند پس او همه افكار كوچك و بزرگش و زشت و زيبايش را به خوبى مى داند. و اين بدين علت نيز مى باشد كه آدمى خودش را در مقابل فهيم ترين و مهربان ترين موجودات احساس مى كند.
دكتر آلكسيس كارل نيز بيان بسيار زيبايى پيرامون اهميت و لزوم دعا دارد. ايشان گويند «انسان هم چنانك به آب و اكسيژن نيازمند است بخدا نيز محتاج است احساسى عرفانى در رديف قدرت مكاشفه، احساس اخلاقى احساس جمال و نور عقل به شخصيت بشرى شكفتگى و انبساط پر معنا و كاملى مى بخشند … روح نيمى اش عقل است و نيم ديگرش احساس ما بايد هم زيبايى دانش را دوست بداريم و هم زيبايى خدا را» (7)
«اجتماعاتى كه احتياج به نيايش را در خود كشته اند معمولا از فساد و زوال مصون نخواهند بود. اين از آن جهت است كه متمدنين بى ايمان نيز همچون مردم ديندار وظيفه دارند كه به مسئله رشد همه فعاليت هاى باطنى و درونى خود كه لازمه يك وجود انسانى است دلبستگى پيدا كنند» (8)
اين حقيقتى است بزرگ كه عقل گرائى و علم مدارى محض هرگز منجر به تكامل و سعادت انسانها نخواهند شد. بلكه توجه و شيفتگى و فداكارى در راه خداوند است كه زندگى و آخرت او را سر و سامان خواهد داد. زيرا كه عقل جز احتياط كارى هايش و توجيه و تفسيرهاى شخصى و منفعتى و بعضا غلط خود به چيز ديگرى توجه نمى كند ولى دل آگاه و بيدار همه چيزش را مخلصانه در راه خداوند و اوامر حكيمانه و بر حق او فدا مى كند و البته خداوند نيز دلى را كه اينگونه باشد به مهر و خير عظيم خودش واصل خواهد نمود.
اصلا چگونه ممكن است به خداوند و اوامر او توجه نكنيم در حالى كه سراسر وجودمان آه نيازمندى اش به سوى آن خالق يكتا و مهربان همواره بلند است و نيز جز با عشق آگاهانه به خداوند و فراهم كردن توشه عبادات و طاعات و وفادارى در راهش با كدام جرئت و اميد مى توان به طرف او حركت كرد. اساسا هرگاه آدمى نسبت به وظايف و توجهات مهم زندگى خود چه مادى و چه معنوى غفلت ورزد به همان ميزان از چيزهاى باارزش و مفيد بسيارى محروم خواهد شد مثلا آن كسانى كه به تربيت فرزندان خود توجهى نداشته باشند بدون شك از داشتن فرزندان خوب و با ادب محروم خواهند شد.
اگر اندكى بيشتر مطالعه و دقت كنيم ريشه همه نابسامانى ها و گرفتارى هاى زندگى فردى - اجتماعى خود را در ضعف توجه به معنويات الهى و ضعف در پرورش استعدادهاى مثبت روحى خود خواهيم يافت و البته براى بوجود آمدن اين ضعف ها و نقائص نيز علل بسيارى مى توان ذكر نمود كه شايسته است براى رفع آنها بطور جدى از طرف دانشمندان علوم انسانى و عالمان و مبلغين دينى و نيز مسئولين حكومتى در اين امر تدبيرات سودمندى در نظر گرفته شود و گام هاى مثبتى بر داشته شود.