برادران جانفزا تهیه کنندگان گرانبهاترین قرآن مزین به هنر اسلامی ایرانی است که نقوش مکتوب استفاده شده در این قرآن از هنر دوره صفویه در ایران بهره برده شده است. آنها قرآن خطی دست سازی را در مدت 18 سال، با وزن 22 کیلو، با کمک اساتید بزرگ هر حوزه به رشته تحریر درآوردند. این قرآن به وصیت پدرشان به انجام رسیده است. و بواسطه وصیت پدر، این دو برادر سال های جوانی را غرق در قرآن و مشغول آن بودند که نکته مهمی است.
در ادامه پیرامون این کتاب ارزشمند و کم و کیف این اثر از این عزیزان بیشتر بشنویم.

- یکی از کارهای ارزشمندی که توسط شما بزرگواران انجام شده، کتابت خطی قرآن کریم است. چرا به سمت چنین کاری رفتید؟
داستان از آنجا شروع می شود که پدر ما یک سال قبل از فوتشان که دچار بیماری سرطان بودند به ما وصیتی در باب کتابت یک قرآن خطی را داشتند.
ایشان علاقمند به قرآن و هنر بوده و از معماران تجربی شهر اصفهان بودند. ما بعد از حدود یک سال و نیم بعد از فوت ایشان در نمایشگاه های بین المللی قرآن شرکت کردیم و کارهای مختلف را دیدیم و تصمیم گرفتیم حالا که قرار است چنین کاری را انجام دهیم، به بهترین نحو و بهترین شکل ممکن انجام شود و به خاطر همین همه چیز را از همان ابتدا بهترین هایش را انتخاب کردیم از انتخاب اساتید تا غیره.

- شغل پدر بزرگوارتان چه بود؟
ایشان از معماران قدیمی هنری بودند و به ما چنین وصیتی کردند که البته حالا بعد از 23 سال بعد از فوت ایشان متوجه شده ایم که وصیت بسیار ارزشمندی بوده است.
وصیت ایشان مصداق آن داستانی است که پدری به پسرانش وصیت کرد من گنجی در این زمین دارم- بروید زمین را شخم بزنید و آن را پیدا کنید. بچه ها بعد از فوت پدر رفتند و آن زمین را شخم زدند که آن گنج را پیدا کردند- در آن محصول کاشتند و از درو آن محصول به آن گنج رسیدند.
ما هم بعد از 23 سال بعد از فوت پدر به این نتیجه رسیدیم که چه نیت ارزشمندی در وصیت پدر بوده است.

- آیا تصور می کردید که وصیت پدر، به یک اثر ارزشمند و ماندگاری تبدیل شود؟
حقیقتش این است که در ابتدای امر خودمان هم از چنین وصیتی تعجب کردیم و از اول پیگیر نبودیم. چیزی حدود یک سال و نیم بعد از فوت ایشان، آقا مهدی خواب پدر را دیدند که ایشان اظهار ناراحتی کرده بودند که “چرا وصیت من را عمل نکرده اید!”
بعد از این ماجرا آقا مهدی کار را شروع کردند و در ادامه پروژه را با مطالعه و بازدید از نمایشگاه ها پیگیری کردیم.
به نمایشگاه بین المللی قرآن رفتیم که بیشتر کشورهای اسلامی در آن شرکت داشتند. قرآن های نفیس خطی زیادی می دیدیم اما از لحاظ جلد و تذهیب کار فاخری به لحاظ هنری انجام نشده بود و غیر از 4 صفحه ی اول، صفحات دیگر تذهیب نداشت یا در مورد جلدش هیچ قرآنی را ندیدیم که روی جلد کار شده باشد.
از آن نمایشگاه ها ارزیابی نسبی داشتیم و دیدیم که می توانیم روی این نقاط ضعف هنری کار کنیم. نزد استاد رسول معتمدی که از بهترین شاگردان استاد فرشچیان هستند رفتیم و مدیریت پروژه را برای هماهنگی کار و انجام هنر این کار به ایشان سپردیم.
شاید در ابتدا نمی دانستیم که نیت پدر چه بوده است ولی بعد از 23- 22 سال می بینم که این وصیت به هر نیتی که بوده است، برای ما باعث افتخار و ارزش شده است و ان شاء الله هم پدر راضی باشند.

- این کار چند سال طول کشید؟!
از ابتدا تا زمان بهره برداری بیش از 18 سال طول کشیده شده است.

- با توجه به ارتباطی که با قرآن کریم داشته اید، چه برکات و اتفاقات خوبی در این رابطه در زندگی خود و همراهان این اثر دیده شده است؟
همه ی اساتید از ابتدا تا آخر کار ثابت بودند و همه شان از برکاتی که به وسیله قرآن در زندگیشان آمده تعریف کردند و گفته اند که بعد از آمدن قرآن، برکت در زندگی هایمان وارد شده و سختی ها کم شده اند؛ این نکته را همه شان اذعان داشته اند

مهمترین معجزه و اتفاق و در حقیقت بزرگ ترین برکت، تمام شدن این پروژه بی نظیر است. انجام یک پروژه هنری که 18 سال متوالی طول بکشد، معجزه است؛ چرا که خیلی از پروژه های هنری دیگر که این قدر طول می کشند (18 سال) عمدتاً بین راه متوقف می شود و این هم به این دلیل است که یک هنرمند روی یک پروژه ای که حدود 8- 7 سال کار کند چه از لحاظ حسی و چه از لحاظ اقتصادی عمدتاً برایش مقرون به صرفه نیست و این در حقیقت از برکت خود قرآن است که چنین اتفاقی در این اثر افتاد و واقعاً خود قرآن کمک می کرد.
20- 10 در صد اول کار خیلی اذیت می شدیم و کار سخت بود ولی از بعد آن مرحله می دیدیم که خود قرآن کار را پیش می برد و ما تنها یک وسیله بودیم.

به نظر من تمام اساتید و هنرمندانی که در این پروژه ما را همراهی کردند، همه از قبل انتخاب شده بودند و اینکه کسی بتواند روی قرآن کریم کار کند، لیاقت می خواهد و هر کسی نمی تواند این کار را انجام دهد. در لحظه لحظه کار که در هر شاخه ای وارد می شدیم، می دیدیم که خود قرآن کار را به بهترین شکل پیش می برد و خودش کمک می کرد.
همه ی اساتید از ابتدا تا آخر کار ثابت بودند و همه شان از برکاتی که به وسیله قرآن در زندگیشان آمده تعریف کردند و گفته اند که بعد از آمدن قرآن، برکت در زندگی هایمان وارد شده و سختی ها کم شده اند؛ این نکته را همه شان اذعان داشته اند.
خالی از لطف نیست که خاطره ای در این باب نیز عرض شود:
تمام اساتیدی که روی این کار زحمت کشیدند دستمزد خود را کامل و تمام دریافت کرده اند- یک بار برای کار جواهر روی جلد خدمت استاد فرهاد بلندیان رسیدیم و ایشان هم بعد از اینکه به عظیم بودن این کار پی بردند گفتند من تنها هزینه مصالحش را می گیرم و پول دستمزد نمی گیرم.
ما خیلی تأکید کردیم که همه ی اساتید مزدشان را گرفتند و شما هم باید مزدتان را دریافت کنید. ایشان چشمشان گریان شد و گفتند من معامله ای با خدا انجام دادم که می خواهم این کار را انجام دهم.
قرآن 22 کیلویی

با اصرار و پافشاری های ما و با توجه به اینکه ایشان خارج از کشور بودند در نهایت گفتند شما یک دلار بابت دستمزد به من دهید و من یک معامله ی با خدا دارم.
بعد از انجام این کار، ایشان اذعان کردند که معامله ی من با خدا برای کار بر روی این اثر به خوبی انجام شد.
خلاصه هم ما از ایشان تشکر کردیم و هم ایشان از ما تشکر کردند که ما این کار را به ایشان سپردیم.

اساتید و عزیزانی که این اثر ارزشمند را با شما همراهی کردند معرفی بفرمایید.
استاد ارجمند رسول معتمدی؛ فارغ التحصیل هنرهای تجسمی از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و از برجسته ترین شاگردان استاد فرشچیان ، کار چنگ بین آیات و سور و پشت صفحات و مدیریت پروژه را داشته اند
استاد غلامرضا ماهرویی؛ خطاطی کار را بر عهده داشتند.
دکتر مجید صادق زاده و تیم محترمشان؛ طرح و تذهیب کار که این قرآن از این نظر که همه ی صفحات تذهیب مخصوص به خودش را دارد بی نظیر است.
استاد محمد علی ساعی؛ قلم زنی جلد
استاد قادران؛ قلم زنی رحل
جواهری که روی جلد کار شده توسط فرهاد بلندیان، علی تحویلیان
کاغذ و صحافی: حسین علی جعفریان، دکتر حمید ملکیان
تصحیح نگارش قرآن نیز به تأیید آیت الله محمد صافی گلپایگانی به کمک حجت الاسلام حاج شیخ حسین شریفیان بوده که کار بسیار سختی است چرا که در خط ثلث تراکنش زیاد است و اگر یک اعراب 2-1 میل جا به جا شود معنی را عوض می کند.
به عبارتی این اثر ارزشمند ماحصل تلاش یک تیم 11 نفره طی 18 سال می باشد.

- هزینه ای که برای این اثر برآورد شده ، چه مقدار است؟
برآورد هزینه این اثر حدود 6 میلیارد طی این 18 سال می باشد.

- سوالی که در این میان ممکن است خیلی از دوستان و کاربران داشته باشند این است که “چه لزومی داشت چنین هزینه ی سنگینی برای این کار گذاشته شود و شاید اگر این هزینه صرف کار و محل دیگر می شد بهتر نبود؟
ما مجموعه ی هنرهای ناب ایرانی را در این اثر به کار برده ایم که وقتی در قرآن های دیگر و اثرهای دیگر دیده می شود می بینیم که نهایت 2 هنر در اثر دیده شده اما در این اثر بیش از 6 هنر استفاده شده است

در باب صحبت هایی که در باب هزینه و انتقاداتی که در این راستا شده است باید گفت که اول اینکه از قدیم می بینیم که ایرانیان، اسلام را در کنار زیبا شناختی همیشه با هم داشتند؛ اماکن مقدسه و عتبات عالیات که به مرور نگاه می کنیم، حتی مساجد و اماکن مقدس؛ زیبا شناختی ایرانیان را به تصویر به ما نشان می دهند.
هنر تذهیب هم از ابتدا یک هنر ایرانی اسلامی بوده و از ابتدا برای زیبایی قرآن گذاشته شده است. ما مجموعه ی هنرهای ناب ایرانی را در این اثر به کار برده ایم که وقتی در قرآن های دیگر و اثرهای دیگر دیده می شود می بینیم که نهایت 2 هنر در اثر دیده شده اما در این اثر بیش از 6 هنر استفاده شده است.
ما عوائد هدیه این قرآن را برای کار خیر و ساخت پرورشگاهی در اصفهان به توصیه مادر که همیشه همراه پشتیبان ما بودند در نظر گرفته ایم.
ارزشمندترین چیز بر روی زمین و کره خاکی آیه ی خداوند است و برای آرایش و تزئین کلام خدا ما یک مبلغ ناچیزی صرف کرده ایم که تعجب می کنم چرا روی قرآن و کلام خدا آنقدر حساس هستند و در حوزه های دیگر این حساسیت وجود ندارد.
به عزیزانی هم که بیان می کنند چرا در این اثر از هزینه های سنگین یاقوت و برلیان استفاده شده باید بگوییم که هزینه برلیان و یاقوت و امثال این ها که در این اثر استفاده شده، در قبال کار هنری که روی کار انجام شده است هیچ هستند.
این کلام الهی، در حقیقت نماینده و سفیر هنر ایرانی در تمام دنیا است و همه ی اساتید از جمله ی استاد فرشچیان که این کار را تأیید کردند و ما هر چه زیباتر باید این کلام الهی را نمایش دهیم.

- آیا پروژه ی این چنینی را در نظر دارید ادامه دهید؟
عین جمله ی آقای فرشچیان: واقعاً انجام پروژه ای به این بزرگی با اذعان استاد فرشچیان که بیان داشتند” اثر به این بزرگی که مجموعه ای از هنر باشد، در تاریخ اخیر بی نظیر است” در مدت 18 سال و با همکاری جمعی از هنرمندان واقعاً کار خیلی سختی است و تکرار دوباره این عمل گاه با چندین برابر هزینه شاید امکان نداشته باشد؛ چرا که نیازمند یک سری مقدماتی است که هنرمند نیروی لازم و انرژی را داشته باشد.

- این کتاب به کجا هدیه داده می شود و در کجا نگهداری خواهد شد؟!
فعلاً تصمیم مان بر این است که با توجه به هنرها و کارهای ارزشمندی که روی این کلام وحی انجام شده در یک فضای بسته و موزه قرار نگیرد که کسی از آن مطلع نباشد. می خواهیم این اثر را حدود 2- 1 سال در تمام موزه های کشورهای اسلامی به عنوان سفیر هنر و فرهنگ ایرانی نمایش دهیم و بعد برایش تصمیم گیری خواهیم کرد.
در ادامه به چند ویژگی های ممتاز در این قرآن کریم اشاره می کنیم:
ویژگی این اثر در خط:
- نگارش خط ثلث در عرض 3/1 سانتی متر که به گفته استاد به غبار نزدیک تر است.
- رعایت تناسب با کتابت 25 سطر در هر صفحه
- نگارش و اعراب گزاری با تأیید آیت الله صافی دام ظله
- نگارش خط اعراب، تزئینات و شماره ها در مدت 7 سال

ویژگی های این اثر در تذهیب
- طراحی 175 تذهیب اختصاصی برای هر صفحه
- طراحی نقوش ظریف برای صفحات افتتاحیه
- استفاده از نقوش مکتب اصفهان و دوره صفویه

ویژگی این اثر در قلمزنی جلد
- طراحی جلد نقره با قطع بزرگ به فرم کتاب و با استفاده از لولا
- طراحی قلمزنی گره با ظرافت تعلم و رعایت تمام نکات هندسی در نقوش
- قلمزنی جلد در حدود 3 سال

ویژگی طراحی جلد
-ساخت جلد این اثر هنری است که صفحات می تواند باز شود و به شکل نمایشگاهی نمایش داده شود و جعبه نیست.
- ویژگی دیگر این است که به شکل کتاب در آمده و قابلیت چاپ و نشر در قطعات مختلف دارد.
- 1000 قطعه برلیان از بهترین نوع برلیان و یاقوت کبود توسط علی تحویلیان روی اثر کار شده است.

ویژگی های این اثر در قلمزنی رحل
- قلمزنی آیه ای از سوره اعراف
- حک بیست اسم اعظم (خداوند) بر روی جلد

دیگر ویژگی های این اثر
- روند تکامل طرح ها و رنگ ها در هر صفحه دیده شده که اوج معنا گرایی و مفهم گرایی این هنر، در صفحه ی 63 که مطابق با سال رحلت پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) است که یک فضای حزن و اندوهی ترسیم شده است.
- صفحات این قرآن از کاغذهای دست ساز- و با رنگ طلا زرافشان شده است و توسط استاد ماهرویی نگارش یافته است.
- یکی از سختی های کار این بوده که برای هر خط این قرآن کریم 4 مرحله اعم از نوشتن اندام خط نقطه گذاری، اعراب گذاری و تزئینات انجام شده است به طوری که هر صفحه حدود 100 بار رویش کار شده است.
- پشت هر برگه، شمسه هایی طراحی شده که در این شمسه ها از اسمای اعظم نگارش شده است.
به عنوان حسن ختام این مصاحبه بیانی از یکی از بهترین شاگردهای استاد فرشچیان را با هم مرور می کنیم:
استاد معتمدی، که از بهترین شاگردهای استاد فرشچیان بوده و 40 سال خدمت ایشان هستند، وقتی استاد فرشچیان از این اثر تعریف کردند استاد معتمدی گریه کردند و گفتند من 40 است که کار می کنم و اثرات زیادی دیده ام که ساخته شده اما استاد از هیچ اثری این گونه تعریف نکردند و این نشان از ارزشمندی و فاخر بودن این اثر دارد.