آزادی بیان محدود به زمان مدرنیته امروز نمی باشد بلکه در دوره ای که برای عموم مردم هیچ گونه جایگاه سیاسی و فرهنگی وجود نداشت، قرآن کریم به رسول اکرم صلی الله و علیه وآله به رغم برخورداری ایشان از مقام عصمت، دانایی و پشتوانه وحی، مشورت نمودن با مسلمانان و نظر خواستن از آنان در امور حکومتی را توصیه فرموده اند. (شوری، 38) و این یعنی به رسمیت شناخته شدن آزادی و اظهار نظر و بیان، حتی در سالیانی که مردم هنوز به شکوفایی فکری و فرهنگی به اندازه امروز نرسیده بودند…
حال که نزدیک انتخابات هستیم و رسانه ها نقش مهمی را در هدایت افکار عمومی ایفا می کنند خوب است که اصول خبررسانی را به خود و همکارانمان در رسانه ها یادآوری کنیم.
حقیقت وقتی در جامعه ای رسانه و مطبوعات وجود دارد، معلوم می شود که در این جامعه هنوز موضوع دموکراسی و بویی از آزادی بیان به مشام می آید. رسانه ای که کارکردها و نقش های مهم و مؤثری بر روی افراد و جامعه دارد که از مهم ترین تأثیرگذاری آن در حوزه فرهنگی اخلاقی و سیاسی می باشد.
کارکرد های مطبوعات
امروزه به وضوح می بینیم که افراد جامعه از کودک تا کهنسال بسیاری از مسائل اخلاقی و فرهنگی که در رفتار و سکناتشان دیده می شود، در حقیقت بازتابی از برنامه ها و تزریقاتی است که رسانه و مطبوعات بر جامعه دارند می باشد و نمود این مسأله زمانی به طور وضوح خودنمایی می کند که یک برنامه، سریال و یا حتی یک نشست و مناظره از رسانه و مطبوعات پخش می شود. می بینیم که زمان زیادی نمی گذرد سبک زندگی و رفتاری و حتی گفتاری جامعه در رویکردهای مختلف مخصوصا فرهنگی و اخلاقی به تبعیت از آن به جریان می افتد.
در حوزه سیاست نیز مطبوعات نقش بسیار پر رنگ و جذاب و البته تأثیر گذاری را بر مخاطبین خود دارند و تأثیر گذاری آن در ایامی خاص چون ایام انتخابات خود را بارزتر نشان می دهد.
نکته ی مهمی که خوب است رسانه ای های عزیز و کسانی که به هر نوعی با رسانه و مطبوعات سر و کار دارند بدانند آن است که درست است که ابزاری که در دست دارند بسیار مهم و تأثیر گذار است و آنها با کلام و قلمشان می توانند جریانی را در جامعه شروع و یا حتی تمام کنند، اما این مهم را هرگز فراموش نکنند که اثرات و کاردهایشان زمانی تأثیرگذاری اش تداوم دارد که دو نکته ی مهم را فراموش نکنند؛ خدشه وارد نکردن به صداقت (التوبه: ۱۱۹) نشان دادن حقایق (بقره:۴۲) است.
یکی از راه های ترویج فحشا و کارهای ضد اخلاقی، ذکر مصداق های عینی آن در جامعه، یا به عبارتی، آشکار ساختن این مطالب است، به ویژه اگر این عمل درباره افراد مؤمنی باشد که خداوند این عمل را نکوهیده است : لاَ یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ کَانَ اللَّهُ سَمِیعاً عَلِیماً (نساء: ۱۴۸): خداوند بانگ برداشتن به بد زبانی را دوست ندارد، مگر [از ]کسی که بر او ستم رفته باشد و خدا شنوایِ داناست
در این راستا از منابع دینی و قرآن کریم نکاتی را تقدیم می کنیم که یک رسانه ای و مطبوعاتی چه ارزش ها و نکاتی را در خبر برای جامعه داشته باشد تا ان شاء الله با رعایت آن ها شاهد مطبوعات و رسانه ای سالم و تأثیرگذار باشیم …
در خبرها حیا را رعایت کنیم
در بسیاری از شبکه ها و رسانه و مطبوعات گاهاً دیده می شود که بسیاری از جرایم و رفتارهای قبیح را با جزییات برای جذب مخاطب بیشتر بیان می کنند و این در حالی است که منابع دینی من جمله شیوه قرآن کریم تشریح این مسائل نیست؛ زیرا بیان جزئیات، از قُبح عمل می کاهد و زمینه و سوسه و اشاعه آن را گسترش می دهد.
یکی از راه های ترویج فحشا و کارهای ضد اخلاقی، ذکر مصداق های عینی آن در جامعه، یا به عبارتی، آشکار ساختن این مطالب است، به ویژه اگر این عمل درباره افراد مؤمنی باشد که خداوند این عمل را نکوهیده است : لاَ یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ کَانَ اللَّهُ سَمِیعاً عَلِیماً (نساء: ۱۴۸): خداوند بانگ برداشتن به بد زبانی را دوست ندارد، مگر [از ]کسی که بر او ستم رفته باشد و خدا شنوایِ داناست.
هرگز ادب فراموش نشود
ادب را می توان همچون عضوی مهم برای هر جامعه و شرایطی دانست که وجودش در همه جا مهم و ضروری است؛ هم در اعمال و رفتار و هم در قلم و نوشتن ها … در حقیقت هر عقل سالمی آن را برای خود می پسندد و هر مخاطب با انصافی با او جذب می شود.
در قرآن کریم نیز خداوند به مسلمانان دستور می دهد که با یکدیگر نیز به نیکویی سخن بگویند: و قُولُوا لِلناسِ حُسناً و با مردم [به زبان] خوش سخن گویید. (بقره: ۸۳) و در جایی دیگر می فرماید: وَ قُلْ لِعِبَادِی یَقُولُوا الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ … (اسراء: ۵۳) به بندگان من بگو آنچه [یا آن چنان که] بهتر و نیکوتر است، سخن گویند …
از تفرقه دوری کنید
گاهی دیده می شود که بعضی از رسانه ها و مطبوعات خواسته و یا گاهی هم ناخواسته با پخش صحبت ها و اظهارنظرهایی و یا حتی تغییراتی در اخبار در پی ایجاد تفرقه و دو دستگی بر آمده اند و این در حالی است که خداوند در قرآن از مسلمانان می خواهد که برای حفظ برادری از تفرقه و اختلاف و هر آنچه سبب ایجاد تفرقه می شود، خودداری کنند: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا؛ و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید. (آل عمران: ۱۰۳)
و در جایی دیگر می فرماید: وَ لاَ تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ؛ با هم نزاع نکنید؛ که سست شوید و مهابت شما از بین می رود و صبر کنید؛ که خدا با صابران است.(انفال: ۴۶)
از ظن و گمان دوری کنید
یقینی بودن از جمله ویژگی هایی است که در بیان قرآن کریم برای خبر رسانی مهم است: وَ لاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً ؛ از آنچه به آن علم نداری، پیروی مکن. به راستی که گوش و چشم و قلب ها در برابر آن مسئولند. (الاسراء:۳۶)
در بیان قرآن کریم اخباری که از روی حدس و ظن باشند، ارزشی ندارد؛ وَ إِنْ تُطِعْ أَکْثَرَ مَنْ فِی الْأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ؛ اگر از بیشتر کسانی که در زمین هستند پیروی کنی، تو را از راه خدا گمراه می کنن، آنان جز ازگمان پیروی نمی کنند و جز به حدس و تخمین نمی پردازند. (انعام: ۱۱۶)
گاهی دیده می شود که بعضی از رسانه ها و مطبوعات خواسته و یا گاهی هم ناخواسته با پخش صحبت ها و اظهارنظرهایی و یا حتی تغییراتی در اخبار در پی ایجاد تفرقه و دو دستگی بر آمده اند و این در حالی است که خداوند در قرآن از مسلمانان می خواهد که برای حفظ برادری از تفرقه و اختلاف و هر آنچه سبب ایجاد تفرقه می شود، خودداری کنند: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا؛ و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید. (آل عمران: ۱۰۳)
لطفاً به حریم خصوصی آدم ها وارد نشوید
در قرآن کریم، تجسس در امور شخصی دیگران، منع شده است؛ زیرا این کار امنیت و آرامش جامعه را بر هم می زند و به آبروی مردم لطمه وارد می کند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لاَ تَجَسَّسُوا؛ ای ایمان آورندگان! از بسیاری گمان ها بپرهیزید؛ زیرا برخی گمان ها گناه است و در امور دیگران تجسس نکنید.» (حجرات: 12)
بدگویی، تحقیر و تمسخر ممنوع!
خداوند در قرآن، نه فقط تجسس در احوال شخصی افراد را جایز نمی داند، بلکه هرگونه بدگویی در غیاب افراد را که حضور ندارند را به شدت منع کرده است و از این موضوع در قرآن کریم با عنوان غیبت صحبت کرده است؛ … وَ لاَ یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ ؛ … و هرگز در امور یکدیگر تجسس نکنید و هیچ یک از شما عیوب یکدیگر را در غیاب هم نگویید. آیا کسی از شما دوست می دارد که گوشت برادرش را در حالی که مرده است بخورد. پس آن را ناپسند شمرید.(حجرات: 12)
از دیگر سو نیز قرآن به منظور رعایت حرمت گذاری نسبت به یکدیگر و جلوگیری از اختلاف ها و بدبینی ها در جامعه ی اسلامی، پیروانش را از مسخره کردن یکدیگر و صدا زدن با القاب ناپسند، بازداشته است: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لاَ نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لاَ تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لاَ تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانی زنان دیگر را مسخره کنند، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را موردطعن و عیب جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند، یکدیگر را یاد نکنید. (حجرات: 11)
