چند روزی است که فتوای آیت الله مکارم شیرازی پیرامون حجاب بانوان مسلمانی که در شرایط خاصی در خارج از کشور تحصیل می کنند، بر سر زبانها افتاده و پرسش و پاسخ های فراوانی را در پی داشته است. به همین جهت سوالات متعددی که در این زمینه در ذهن بسیاری از مردم ایجاد شده ما را بر آن داشت که قدری به واکاوی این مساله بپردازیم.

البته ما نه در صدد نقد این فتوا هستیم که اساسا در جایگاه ما نیست و نه در مقام توجیه آن خواهیم بود که دور از شان دانستن حقایق و فهم صحیح معارف خواهد بود. بلکه ما می خواهیم پاسخگوی پرسش ها و شبهاتی باشیم که در کنار این مساله برای مردم به وجود آمده است. پرسش هایی که گاه به اصل معارف دین و حوزه فقاهت برمی گردد و خواستار دانستن محدوده فقاهت و مرجعیت است.
پیشینه این فتوا و انگیزه انتشار گسترده آن در دوران کنونی

نکته جالب توجه پیرامون انتشار این فتوا این است که بنابر گفته مسئول اطلاع رسانی پایگاه آیت الله مکارم پیشینه این فتوا به حدود پانزده سال پیش برمی گردد. بنابراین روشن نیست که انتشار کنونی آن با چه هدف و انگیزه ای انجام شده است.
نکته جالب توجه پیرامون انتشار این فتوا این است که بنابر گفته مسئول اطلاع رسانی پایگاه آیت الله مکارم پیشینه این فتوا به حدود پانزده سال پیش برمی گردد. بنابراین روشن نیست که انتشار کنونی آن با چه هدف و انگیزه ای انجام شده است

این فتوا افزون بر بخش استفتائات سایت ایشان، در کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» نوشته آیت الله مکارم شیرازی، صفحه 30 سوال 72 نیز آمده است. باید توجه داشت که این کتاب بر اساس مقدمه آن به کوشش وحید علیان نژاد در اسفند 1387 تدوین شده و در سال 1388 توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب ع به چاپ رسیده است. بنابراین پیشینه این پرسش به سالها پیش برمی گردد و روشن نیست رسانه ای کردن آن و انتشار گسترده این مطلب در فضای مجازی با چه انگیزه ای صورت گرفته است. با این حال برای ما انگیزه و اهداف انتشار دهندگان اهمیتی ندارد و روشن شدن اصل موضوع، بسیار ارزشمندتر می باشد. چراکه همین مساله می تواند بهانه ای برای روشن شدن برخی از حقایق دینی باشد.
اما اصل این فتوا چه بوده است؟

اصل فتوا: الزام دانشگاه خارج از کشور به ترک حجاب
همانطور که گفته شد این فتوا در قالب یک پرسش مطرح گردیده و هم در سایت و هم در کتاب منتسب به ایشان آورده شده است.
سوال: وظیفه خواهران دانشجوى مسلمان ترکیه و دیگر کشورها نسبت به رعایت حجاب در دو فرض زیر چیست؟
1. شرط گذراندن تمام ترمهاى دانشجویى در دانشگاه هاى تحت مدیریّت آنها (لائیک ها)، رعایت نکردن حجاب شرعى است.
2. شرط اتمام چند ترم باقیمانده از رشته خاصّى در دانشگاه ترک حجاب است.
پاسخ: با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدیّن دروس عالى را نخوانند تنها افراد بى بند و بار و لامذهب پست هاى مهم را اشغال مى کنند، به افراد متدیّن اجازه داده مى شود که حجاب را در خصوص مواردى که ضرورت دارد رعایت نکنند، ولى در غیر آن موارد حتماً مراعات نمایند.
لینک:
http://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&mid=23960

توضیح تکمیلی دفتر آیت الله مکارم

پس از انتشار گسترده این فتوا در چند روز اخیر و جنجال بر سر محتوای آن، در تاریخ 16/4/95 توضیحاتی از سوی دفتر آیت الله مکارم منتشر شد که عینا در ادامه می آید:

توضیحی در مورد فتوای حجاب دختران در خارج برای تحصیل

امیدواریم همه عزیزان به وظیفه شرعی خود در این امر عمل کنند و ان شاء الله سوء استفاده ای از فتوای مذکور نشود.
سوال:
اخیرا فتوای حضرتعالی را در مورد دخترانی که در خارج تحصیل و آنها را مجبور به ترک حجاب می کنند، در سایت های مختلف منتشر کرده اند و برخی از این فتوا، سوء استفاده می کنند.
در این فتوا آمده است:
“با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالی را نخوانند تنها افراد بی بند و بار و لا مذهب پست های مهم را اشغال می کنند، به افراد متدین اجازه داده می شود که حجاب را در خصوص مواردی که ضرورت دارد، رعایت نکنند ولی در غیر موارد، حتما مراعات نمایند.”
لطفا توضیح بیشتری بفرمایید.
پاسخ:
شک نیست که حجاب بانوان در اسلام، از ضروریات این دین مبین است و حتی غیر مسلمانان نیز می دانند که این مسئله از احکام مسلّم اسلام می باشد و لذا در بسیاری از موارد، خود را ملزم می بینند که با آن کنار بیایند.
البته هر حکمی می تواند در مقام ضرورت، استثنایی داشته باشد، مثلا: اگر بانویی بیمار شد و پزشک همجنس حضور نداشت، ضرورت اقتضا می کند که به پزشک غیر همجنس مراجعه کند و معاینات او ممکن است بدون ترک حجاب، میسّر نشود؛ در چنین موردی از باب ضرورت و به مقدار ضرورت، اجازه کشف حجاب به آن بانوی مسلمان داده می شود.
با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدیّن دروس عالى را نخوانند تنها افراد بى بند و بار و لامذهب پست هاى مهم را اشغال مى کنند، به افراد متدیّن اجازه داده مى شود که حجاب را در خصوص مواردى که ضرورت دارد رعایت نکنند، ولى در غیر آن موارد حتماً مراعات نمایند

و همچنین در مورد تحصیلات لازم که اگر نداشته باشد، با مشکلات مهمی (خودش یا جامعه اسلامی) مواجه می شود، به عنوان ضرورت، اجازه ترک حجاب داده می شود؛ آنهم به مقدار ضرورت یعنی در خصوص آنجا که الزام قطعی بر ترک حجاب است یعنی تا محل درس با حجاب می رود و در محوطه درس که الزام به ترک حجاب است، ترک می کند و در بازگشت بلافاصله حجاب را حفظ می کند.
با توجه به آنچه گفتیم، توضیح کافی برای فتوای گذشته داده شد. امیدواریم همه عزیزان به وظیفه شرعی خود در این امر عمل کنند و ان شاء الله سوء استفاده ای از فتوای مذکور نشود.
تاریخ انتشار: 1395/04/16
لینک:
http://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=4&lid=0&mid=394272&catid=6412
اما همانطور که گفتیم در ادامه این فتوا پرسش هایی مطرح است که در آینده به این پرسش ها پاسخ خواهیم داد. پرسش هایی نظیر اینکه آیا مرجع تقلید می تواند یک حکم ضروری دین را کنار نهاده و فتوایی به خلاف آن ارائه کند؟
توجه به چند نکته ضروری

در همین راستا بیان چند نکته ضروری است:
1 بحث علمی پیرامون صحت این فتوا تنها باید در کرسی های علمی مرتبط با فقاهت انجام پذیرد. بنابراین چنین بحثی در میان عموم مردم و حتی دانشمندان دیگر علوم، معنا و مفهومی نخواهد داشت. درست مثل اینکه مهندسان دانش هوا و فضا بخواهند نظر خود را پیرامون درستی یا نادرستی عمل جراحی آپاندیس ارائه کنند که هیچ عقل سلیمی چنین اجازه ای را صادر نخواهد کرد. خصوصا در عصر تخصصی شدن علوم که همه مردم خود را ملزم به دیدگاه کارشناسان همان عرصه می دانند باید به این نکته پراهمیت توجه ویژه داشت و از اظهار نظر پیرامون مساله ای که در حوزه علمی و پژوهشی ما نیست، جدا پرهیز کرد. اما متاسفانه در روزهای اخیر شاهد اظهار نظرهای غیرکارشناسانه و حتی احساسی و عاطفی پیرامون این مساله بوده ایم که به یقین شایسته مردم فهیم ما نمی باشد.
2 حفظ حریم مرجعیت شیعه بر همه ما واجب و الزامی است. بنابراین ارائه یک فتوا از سوی یکی از مراجع خوش نام و خوش سابقه و تاثیر گذار شیعه نباید دستاویزی برای توهین و جسارت به ایشان شود. چنانکه در روزهای اخیر برخی از افراد معلوم الحال از این فرصت استفاده کرده و عقده ها و کینه های خود از دین اسلام، مذهب تشیع و یا مرجعیت شیعه را پیاده سازی کرده اند. البته برخی هم نادانسته در این فضا قرار گرفته و با موجی از احساسات در این دام گرفتار شده اند. باید توجه داشت که توهین به دیگر مراجع، در واقع توهین به عالم تشیع و همچنین توهین به مرجع خود ما است. زیرا اگر این باب گشوده شود، مقلدان دیگر مراجع نیز خود را در اظهار نظر نسبت به فتاوای مرجع شما محقّ خواهند دانست.
3 البته حفظ حریم مرجعیت شیعه، دلیلی بر کنار نهادن حقیقت و بستن درهای فهم و معرفت نیست. بنابراین در عین احترام به این جایگاه می توان پرسش هایی را در این زمینه مطرح نمود. البته همانطور که گفته شد، پرسش های تخصصی را که اختصاص به کارشناسان خبره حوزه فقاهت دارد، باید به اهل فن آن واگذار نمود و تنها در پی پرسش های عمومی و کلی در این زمینه بود.
4 باید توجه داشت که دفاع از مرجعیت، ما را از اهمیت یک واجب شرعی پراهمیت یعنی مساله حجاب و عفاف که این روزها مورد هجمه شدید دشمنان قرار گرفته، غافل نکند. همه مراجع بزرگوار تقلید خصوصا آیت الله مکارم در نوشته ها، آثار و سخنرانی های خود بارها و بارها بر اهمیت رعایت موضوع حجاب و عفاف تکیه کرده اند و آن را از ضروریات دین می دانند. بنابراین حتی گمان اینکه این بزرگواران ذره ای از اهمیت این موضوع کوتاه آمده اند، خطایی راهبردی است. پس باید مراقب بود، به بهانه دفاع از مرجعیت، از اهمیت موضوع حجاب و عفاف کاسته نشود.
5 لازمه فهم صحیح یک مطلب دقت نظر در تمامی نکات و قیودات آن است. بنابراین برای فهم این فتوا نیز باید به تمامی قیودات مطرح شده در خود فتوا و هم چنین توضیح تکمیلی آن توسط دفتر ایشان، توجه نمود. قیوداتی مثل اضطرار که ممکن است مصادیق این فتوا را در خارج بسیار اندک و یا منتفی کند.

ادامه دارد ….