در قرآن از رنگ‌های زرد، سبز، سفید، قرمز و سیاه به صراحت یاد شده و از رنگ‌های دیگر به اجمال.
جدای از رنگ‌های طبیعی و حسی، از رنگ دیگری نیز در قرآن سخن به میان آمده و آن رنگ الهی است. در آیه 138 سوره بقره در این باره می‌خوانیم: «صبغةاللّه ومن احسن من اللّه صبغة ونحن له عابدون»؛ رنگ خدایی [بپذیرید] و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر؟! و ما تنها او را می‌پرستیم.
این آیه، دنباله آیاتی است كه خداوند از مردم خواسته است، به او و دستورات وحیانی او كه بر رسول خدا(ص) و دیگر پیامبران نازل كرده، ایمان بیاورند و از تفرقه بپرهیزند. در این آیه از چنین ایمانی، به رنگ الهی تعبیر شده است.
بخش اوّل
رنگ‌هایی كه به اجمال یاد شده‌اند:
در قرآن مجید ضمن چند آیه به بسیاری از رنگ‌های موجود در طبیعت اشاره شده است:
1. آیه 27 و28 سوره فاطر؛رنگ‌های نباتات و حیوانات و انسان
«الم تر ان الله انزل من السماء‌ماءً فاخرجنا به ثمرات مختلفاً‌الوانها…. ومن الناس والدواب والانعام مختلف الوانه كذلك انما یخشی اللّه من عباده العلماء‌ان الله عزیز غفور»؛ آیا ندیدی خداوند از آسمان، آبی فرو فرستاد كه از آن میوه‌هایی رنگارنگ بر آوردیم…؟! و از انسان و جنبندگان و چهارپایان انواعی با رنگ‌های مختلف آفریدیم. حقیقت این چنین است كه از میان بندگان خدا تنها دانشمندان از او می‌ترسند. خداوند عزیز و غفور است.
2. آیه22 سوره روم؛رنگ‌های تیره‌های گوناگون انسان
«ومن آیاته خلق السموات والارض واختلاف السنتكم والوانكم إن فی ذلك لآیات للعالمین»؛ و از جمله نشانه‌های خداوند، آفرینش آسمانها و زمین و تفاوت زبانها و رنگ‌های شماست. در این موضوع، نشانه‌هایی است برای اندیشمندان.
3. آیه 13 سوره نحل؛ رنگ‌های متنوع و گوناگون نعمتها
«وما ذرأ لكم فی الارض مختلفاً‌الوانه ان فی ذلك لایة لقوم یذكرون»؛ و آنچه را كه خداوند برای شما در زمین به رنگ‌های مختلف آفرید [نیز مسخر شما ساخت] در این موضوع، نشانه روشنی برای گروهی كه متذكر می‌شوند، وجود دارد.
واژه «ذرû به معنای «خلق»20 و «ما ذرû شامل كلیه نعمت‌هایی است كه خداوند متعال در روی زمین برای رفاه انسان ایجاد و در اختیار او قرار داده است. طبرسی ذیل این آیه گوید: «یعنی خداوند برای پایداری بدنهای شما پوشیدنیها و خوردنیها و مناكح را در زمین آفرید. این آیه شامل انواع حیوانات و نباتات و معادن و جز آن از نعمتها می‌گردد.»
4. آیه 69 نحل؛ رنگ‌های متفاوت عسل
«ثم كلی من كل الثمرات فاسلكی سبل ربك ذللاً‌یخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فیه شفاء‌للناس ان فی ذلك لایة‌لقوم یتفكرون»؛ سپس از تمامی ثمرات و شیره گلها بخور و راه‌هایی را كه پروردگارت برای تو تعیین كرده است، براحتی بپیما. از درون شكم آنها نوشیدنی‌ای با رنگ‌های مختلف خارج می‌شود كه در آن برای مردم شفاست. به یقین در این موضوع، نشانه روشنی برای اندیشمندان وجود دارد.
5. آیه21 زمر؛رنگ‌های گوناگون گیاهان
«الم تر انّ الله انزل من السماء‌ماءً فسلكه ینابیع فی الارض ثم یخرج به زرعاً‌مختلفاً‌الوانه…»؛ آیا ندیدی خداوند از آسمان، آبی فرو فرستاد و آن را به صورت چشمه‌هایی وارد زمین نمود، سپس با آن زراعتی به عمل آورد كه رنگ‌های گوناگونی دارد؟!
بخش دوم
رنگ‌هایی كه به تفصیل یاد شده‌اند:
1. زرد
رنگ زرد انواع متنوعی دارد و تمامی آنها زیبا نیست. در قرآن مجید از رنگ زرد و برخی از انواع آن سخن به میان آمده و تعدادی از مصادیق زشت و زیبای آن به تصویر كشیده شده است:
در آیه69 سوره بقره این‌گونه اشاره فرموده است: «صفراء‌فاقع لونها تسّر الناظرین».
مرحوم فیض كاشانی در مورد این آیه و رنگ گاو مورد نظر كه با ویژگی «صفراء‌فاقع» معرفی شده، گفته است: مقصود از «صفراء‌فاقع» زرد زیباست كه نه از كمیِ رنگِ زرد به سفیدی بزند و نه از پُری به سیاهی.
در آیه51 سوره روم بعد از آنكه به نشانه رحمت الهی یعنی زنده شدن زمین پس از مرگ آن اشاره شده، آمده است: «ولئن ارسلنا ریحاً فرأوه مصفرّا ً‌لظلوا من بعده یكفرون»؛ و اگر بادی بفرستیم و باغ خود را زرد و پژمرده ببینند، راه كفران پیش می‌گیرند.
و چند آیه دیگر كه در آن ها به رنگ زرد اشاره شده است.
آثار زیستی ـ روانی رنگ زرد
درباره اثرات روانی و تأثیرات زیستی رنگ زرد گفته اند: «پشه و بسیاری از حشرات از رنگ زرد گریزانند و بعضی [در] باغها [یِ خود] برای دور شدن حشرات لامپ‌های زرد ساخته‌اند.
زرد گرم كننده است؛ رنگ خوشخویی و خوشحالی است. آزمایشات پسیكولوژیك ثابت كرده‌اند كه رنگ زرد، خوشحالی زیاد می‌بخشد»؛ «زرد: روحانی، ایده‌آل»؛«زرد: تحریك كننده فكری است و اثر قابل توجهی در كمبودهای فكری و روحی دارد و برخی از حالات عصبی را آرام می‌نماید.» اصولاً‌رنگ‌های روشن خوشحالی بخش‌اند. رنگ زرد اگر روشن باشد، نگاه به آن سرور‌آور و خوشحالی بخش است و اگر به نارنجی تمایل پیدا كند، اثر گوارشی نیز دارد و درخشنده و تابان و هیجان‌انگیز و مسكن است و ضربان نبض را به آرامی زیاد می‌كند.»
2. رنگ سبز
به رنگ سبز در نه آیه قرآن مجید به صراحت اشاره شده است؛ برخی از آنها مربوط به عالم طبیعت و موجودات دنیوی است و برخی مربوط به جهان دیگر و بهشت برین و موجودات آنجاست:
1. آیه 63 سوره حج؛ رنگ سبز زمین39
«الم تر انّ اللّه انزل من السما‌ء ماءً فتصبح الارض مخضرة انّ اللّه لطیف خبیر»؛ آیا ندیدی خداوند از آسمان آب نازل كرد و بر اثر آن زمین سرسبز گشت؟! خداوند لطیف و آگاه است.
2. آیه80 سوره یس؛سبزی درختان
«الذی جعل لكم من الشجر الاخضر ناراً‌فإذا انتم منه توقدون»؛ [خداوند] همانكه برای شما از درخت سبز آتش ایجاد كرد و شما به واسطه آن، آتش می‌افروزید.
3. آیه 99 انعام؛ سبزینه‌ها
«وهو الذی انزل من السماء‌ماءً فأخرجنا به نبات كل شیء‌فأخرجنا منه خضراً‌نخرج منه حباً‌متراكباً…»؛ او كسی است كه از آسمان آب نازل كرد و از آن هر نوع روییدنی بر‌آوردیم و از آن، سبزینه‌هایی با دانه‌های متراكم خارج ساختیم.
4. آیه 43 سوره یوسف؛خوشه‌های سبز
این آیه مربوط به رۆیایی است كه پادشاه مصر در زمان حضرت یوسف علیه السلام دید. پادشاه مصر گفت: «انی اری سبع بقرات سمان یأكلهن سبع عجاف وسبع سنبلات خضر واخر یابسات یا ایها الملأ افتونی فی رۆیای ان كنتم للرۆیا تعبرون»؛ من در خواب دیدم كه هفت گاو لاغر هفت گاو چاق را می‌خورند و هفت خوشه سبز و هفت خوشه خشكیده، ای اشراف و اعیان، درباره خوابم نظر دهید اگر تعبیر خواب می‌دانید.
5. آیه46 سوره یوسف؛خوشه‌های سبز
این آیه نیز درباره موضوع آیه پیش و در دنباله آن است: هم سلولی سابق حضرت یوسف علیه السلام كه بعد از آزادی مقرب درگاه پادشاه شده بود، خدمت آن حضرت در زندان رسید و از ایشان درباره تعبیر خواب پادشاه این‌گونه پرسش كرد: «یوسف ایها الصدیق أفتنا فی سبع بقرات سمان یأكلهن سبع عجاف وسبع سنبلات خضر واخر یابسات لعلی ارجع الی الناس لعلهم یعلمون»؛ یوسف، ای بسیار راستگو، درباره هفت گاو چاقی كه آنها را هفت گاو لاغر می‌خورند و هفت خوشه سبز و هفت خوشه خشكیده نظر ده تا به سوی مردم باز گردم شاید از تعبیر خواب آگاه شوند.
آیات دیگری كه در آنها از رنگ سبز سخن به میان آمده، درباره بهشت و بهشتیان است:
6. آیه 21 سوره انسان؛لباس حریر سبز اهل بهشت
«عالیهم ثیاب سندس خضر واستبرق وحلوا اساور من فضة وسقاهم ربهم شراباً‌طهوراً»؛ بهشتیان لباس‌هایی از حریر نازك سبز و دیبای ضخیم بر تن دارند و با دستبندهایی از نقره آراسته شده‌اند و پروردگارشان نوشیدنی‌ای پاكیزه به آنان می‌نوشاند.
7. آیه 31 سوره كهف؛لباس حریر سبز بهشتیان
«اولئك لهم جنات عدن تجری من تحتهم الانهار یحلون فیها من اساور من ذهب ویلبسون ثیاباً‌خضراً‌من سندس واستبرق متكئین فیها علی الارائك، نعم الثواب وحسنت مرتفقاً»؛ برای آنان بهشت‌های جاودان است. از زیر پای بهشتیان نهرها جاری است، و آنان به دستبندهایی از طلا آراسته می‌شوند، و لباس سبز رنگ از حریر نازك و ضخیم می‌پوشند و بر تختها تكیه می‌زنند. چه پاداش خوبی و چه جایگاه نیكویی!
8. آیه 76 سوره الرحمن؛ تخت سبز بهشتیان
«متكئین علی رفرف خضر وعبقری حسان»؛ بهشتیان بر تخت‌هایی سبز و بسیار زیبا و نیكو تكیه زده‌اند.
9. آیه 64 سوره الرحمن؛ سبزی و خرمی دو بهشت
آخرین آیه‌ای كه در آن از رنگ سبز سخن به میان آمده، مربوط به رنگ زیبای دو بهشت از بهشت‌های عالم آخرت است. قرآن مجید در این باره می‌فرماید: «مدهامّتان» [آن دو بهشت كه در آیه 62 سوره رحمن از آنها صحبت شده] در نهایت سبزی و خرمی هستند.
«مدهامتان» از ماده «ادهیمام» از ریشه «دهمه» است و در اصل به معنای سیاهی و تاریكی شب است و به سبز پر‌رنگ نیز اطلاق شده است. از آنجایی كه چنین رنگی نشانه نهایت شادابی و طراوت گیاهان و درختان است، درباره آن دو بهشت كه در اوج خرمی و سرسبزی هستند، به كار برده شده است.
آثار زیستی و روانی رنگ سبز
محققان و روانشناسان برای رنگ سبز آثار فراوانی را بر‌شمرده‌اند. یكی از آنها در درمان برخی از بیماریها است. دكتر پاك‌نژاد در این زمینه گوید: رنگ سبز، مفرح و برای باز و گشاد نمودن رگها و تسكین اعصاب و كم كردن فشار خون مۆثر است و باعث كاسته شدن تب می‌شود و در اطاق بیمارستانها نیز به كار می‌رود، و برای كسانی كه پر‌تلاش هستند، رنگ سبزِ‌ملایم، مناسب است.
رنگ سبز، قوای فكری را بر‌می‌انگیزد و بهجت‌آور است. در این باره شهید پاك‌نژاد گوید: «در قرآن مجید به خاصیت انبساط آوری و بهجت بخشی رنگ سبز در آیه «حدائق ذات بهجة» (نمل، 27/60) اشاره شده است.از امام معصوم علیه السلام در این زمینه آمده است:
ثـلاثه یـذهبـن عـن قلـب الحــزن الماء‌والخضـراء‌والـوجـه الحـسـن
سه چیز اندوه را از قلب حزین می‌برد آب و سـبــزه و صــورت زیبا.
به طور مكرر تجربه شده كه رنگ سبز نقش تعدیل كننده‌ای بر افراد عصبی دارد و برخی از پژوهشگران از آن برای درمان بیماری‌های عصبی و اختلالات روانی استفاده می‌كنند، و بر این باوراند كه استعمال رنگ سبز هیچ‌گونه واكنش منفی برای انسان در بر‌ندارد. همچنین گفته‌اند كه سبز آرام‌بخش و تسكین‌دهنده و خنك‌كننده است و در هیتسری و كاستن خستگی اعصاب و زدودن بی‌خوابی تأثیر می‌گذارد و فشار خون را می‌كاهد و با انبساطی كه در شعریه‌ها ایجاد می‌كند، به انسان حرارت46 می‌بخشد و نورالژی و میگرن را ساكن می‌نماید. حتی این رنگ در تعدیل نور خورشید هم مۆثر است.
دكتر اردوبادی درباره اثرات زیستی ـ روانی رنگ سبز گوید: «رنگ سبز در بین هفت رنگ موجود در طیف نور سفید، رنگ وسط و متعادل است… و اثر مفرح و آرام بخشِ‌ملایم دارد؛ نه مانند قرمز كه اثر محرك و هیجان آور و نه مانند آبی كه اثر مسكن و غیر فعال دارد. از این رو، سبز روشن برای محیط كار و زندگی، رنگ مناسبی بوده و اثر مفرحِ‌ملایمی دارد و تماس مداوم با آن اشكالی ایجاد نمی‌كند. زیرا به علت متعادل بودنِ‌خواص آن از جهات مختلف، نه تولید عكس العمل‌های پی در‌پی روانی و عصبی می‌كند كه منتهی به هیجان و عدم اعتدال و آرامش روحی شود و نه اثرات آرام بخش آن چنان زیاد است كه از شادابی و فعالیت انسان بكاهد.
دكتر پُدُلسكی نتایج اثر رنگ سبز را در كتاب «دكتر رنگ را تجویز می‌كند» این‌گونه شرح داده است: «سبز در سیستم عصبی اثر می‌كند. این رنگ مسكن و هیپتونیك و تعدیل كننده هیجانات و اضطراب است. در تحریكات عصبی، بی‌خوابیها و خستگی اثر مفیدی دارد. فشار را پایین می‌آورد. با منبسط ساختن شعریه‌ها، انسان احساس حرارت می‌كند. نورالژی و میگرن را تسكین می‌دهد؛ آرام كننده خوبی است و استعمال آن هیچ عكس‌العملی را نشان نمی‌دهد.»
رنگ در قرآن
