اى مردم! در این ماه، درهاى بهشت، بازند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد؛ و درهاى دوزخ، بسته اند؛ پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید؛ و شیطان ها در بندند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نسازد. (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج۱، حدیث ۵۳)
عوامل گناه در ماه رمضان
ماه مبارک رمضان جلوه ای ویژه از رحمت، مهربانی و کرم الهی است که همه بندگان را به سوی خود فرا می خواند؛ در این ماه، ایده آل ترین شرایط برای هدایت یافتن و جلب رحمت الهی در قالب ضیافتی عظیم فراهم آمده است. پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) می فرمایند: أیُّهَا النّاسُ، إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُغلِقَها عَلَیکُم، وأبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یَفتَحَها عَلَیکُم، وَالشَّیاطینَ مَغلولَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُسَلِّطَها عَلَیکُم؛ اى مردم! در این ماه، درهاى بهشت، بازند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد؛ و درهاى دوزخ، بسته اند؛ پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید؛ و شیطان ها در بندند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نسازد. (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج۱، حدیث ۵۳)

به راستی اگر شیاطین در زنجیر شده اند، چرا برخی گناهان صورت می گیرد؟ در این نوشتار، ضمن اشاره به ابعاد ماه مبارک رمضان، پاسخ این سؤال را از نظر خواهیم گذراند.

اگر چه با روزه گرفتن و محدود کردن شهوات و خواسته های نفسانی، تا حدّ زیادی نفس انسان قابل کنترل می شود؛ امّا این اتّفاق هیچ گاه به معنای کنترل کامل نفس امّاره نیست، بلکه لازم است با مراقبت و تمرین هر چه بیشتر، آن را رام کنیم؛ به گونه ای که در پایان ماه، تسلّط کاملی بر آن بیابیم و آن را در اختیار عقل و احکام دینی قرار دهیم.
مهمانی به نام رمضان
ماه مبارک رمضان، محفل عظیم مهمانی الهی است که هر کسی اشتیاق ورود به آن را ندارد؛ البتّه هر کس در آن قدم نهد از فیوضات و نورانیّت آن بهره خواهد برد. شیاطین از جمله کسانی هستند که رغبتی به ورود به این مهمانی ندارند زیرا تصمیمی برای توبه و آمدن به درگاه الهی نداشته اند. از این رو هر کسی که با توبه و رعایت تقوا وارد این مهمانی عظیم شود خود به خود از دسترس شیاطین نیز خارج شده است و از وساوس و انحرافات اهریمنی به دور خواهد بود. حال باید دید که آن غُل و زنجیر، چیست که شیاطین را از ورود به ماه رحمت الهی بازداشته است؟

در زنجیر طغیان
سرکشی و استکبار، ویژگی اصلی شیطان صفتان است؛ چنانکه قرآن کریم در توصیف ابلیس می فرماید: إِلاَّ إِبْلیسَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرین‏؛ مگر ابلیس [كه‏] تكبّر نمود و از كافران شد. (ص؛ 74) و نیز می فرماید: قالَ یا إِبْلیسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالین‏؛ فرمود: «اى ابلیس، چه چیز تو را مانع شد كه براى چیزى كه به دستان قدرت خویش خلق كردم سجده آورى؟ آیا تكبّر نمودى یا از [جمله‏] برترى‏جویانى؟» (ص؛ 75) حس خود خواهی و سرکشی از دستور الهی، مانع اصلی از ورود به محدوده مهمانی ضیافت الهی است؛ بلکه، تنها توبه و استغفار است که مجوّز ورود است. پس آنچه شیطان را از دسترسی به مهمانان خدا بازداشته است، سرکشی و عناد شیاطین است. یعنی، اگر ابلیس هم دست از طغیان خود بردارد مورد لطف و رحمت خدا قرار گرفته و هدایت می شود!

خطر عدم درک ماه رمضان
بنابر آنچه گذشت، اگر کسی وارد حریم رحمت خاصّه الهی در ماه رمضان نشود، به هیچ وجه از آسیب شیاطین در امان نخواهد بود و قطعاً طبق روال گذشته خود، به گناهان ادامه خواهد داد. همچنان که گفته شد اراده و تصمیم به ورود و توبه و رعایت تقوا و سعی در انجام فرائض در این ماه عزیز، مجوّز ورود است.

خطر خروج از مهمانی
همانطور که وارد نشدن به حریم امن ماه ضیافت الهی خطرناک است، لحظه ای غفلت و خروج از این محدوده نیز خطرآفرین خواهد بود. البتّه برخی از خطاها تاوان سنگینی به دنبال دارد؛ چنانکه امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: مَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ خَرَجَ رُوحُ الإیمانِ مِنْه؛ هر کس یک روز از ماه رمضان روزه خوارى کند روح ایمان از او بیرون مى رود. (من لا یحضره الفقیه ج 2، ص 118، ح 1892) به این منظور، لازم است ضمن تحمّل گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه داری، حفظ خود از انجام هرگونه گناهی را در برنامه جدّی خود قرار دهیم؛ زیرا کمترین بی تقوایی به معنای خروج از مهمانی و در معرض آسیب قرار گرفتن در آن لحظه است. لذا؛ روزه داری باعث می شود که انسان نسبت به کنترل اعمال و رفتار خود تسلّط بیشتری بیابد و قدردانی این فرصت به این است که سعی کنیم اصلاً به گناه آلوده نشویم و تقوا را به عادتی مطمئن برای بقیه سال تبدیل کنیم.

تنها توبه و استغفار است که مجوّز ورود است. پس آنچه شیطان را از دسترسی به مهمانان خدا بازداشته است، سرکشی و عناد شیاطین است. یعنی، اگر ابلیس هم دست از طغیان خود بردارد مورد لطف و رحمت خدا قرار گرفته و هدایت می شود!
چرا گناه؟
از مهمترین دلایل گناه در ماه رمضان آن هم در عین روزه گرفتن و انجام عبادات، آن است که انسان در طول سال به انجام گناهانی خاص، عادت کرده است. لذا دیگر این وسوسه شیطان نیست که انسان را به گناه دعوت می کند، بلکه اثر عادتی است که به آن کار دارد. ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای ترک این عادات و تبدیل آنها به عادات مثبت عبادی و معنوی است. پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) نیز به تأثیر این کلاس یک ماهه اشاره کرده و می فرمایند: هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ الْإِجَابَةُ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّار؛ رمضان ماهى است كه ابتدایش رحمت است و میانه ‏اش مغفرت و پایانش اجابت و آزادى از آتش جهنم. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 4 ، ص 67) باید با دقّت در استفاده از تمام لحظات این ماه، نتیجه حدّاکثری از این کلاس یک ماهه بندگی را از خداوند درخواست کنیم.

مهار نفس امّاره
اگر چه با روزه گرفتن و محدود کردن شهوات و خواسته های نفسانی، تا حدّ زیادی نفس انسان قابل کنترل می شود؛ امّا این اتّفاق هیچ گاه به معنای کنترل کامل نفس امّاره نیست، بلکه لازم است با مراقبت و تمرین هر چه بیشتر، آن را رام کنیم؛ به گونه ای که در پایان ماه، تسلّط کاملی بر آن بیابیم و آن را در اختیار عقل و احکام دینی قرار دهیم. پس این تنها شیطان بیرونی نیست که عامل وسوسه انسان به سوی گناه است؛ بلکه نفس امّاره انسان نیز باید لجام زده شود وگرنه، انسان را حتّی در ماه مبارک رمضان، به ورطه گناه خواهد کشاند. چنانکه حضرت یوسف صدّیق فرمود: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسی‏ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحیم‏؛ و من نفس خود را تبرئه نمى‏كنم، چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مى‏كند، مگر كسى را كه خدا رحم كند، زیرا پروردگار من آمرزنده مهربان است. (یوسف؛ 53)