امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«علم سلطان است، هرکس به آن دست یافت غلبه کرد و هر کس به آن دست نیافت مغلوب خواهد شد».[ ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 319.

اخلاق پژوهش

توجه به اخلاق پژوهش به آثار مخرب تحقیقات و تکنولوژی های دوران مدرن بازمی گردد که باعث شد جامعه بشری را درگیر جنجال و تنش هایی کند.

برای امکان کنترل بهتر آسیب های روز افزون دنیای پژوهش، تلاش هایی از سوی برخی مجامع و سازمان ها صورت گرفته است. مثلًا در سال 1979، کمیسیون ملی برای مراقبت از آزمودنی های انسانی تحقیقات رفتاری و پزشکی- زیستی گزارشی را منتشر کرد که زیربنای رفتار پژوهشی را بر اصول احترام، بخشش و مهربانی و عدالت قرار داده است.[ ماركزيك، جو فرى، و همكاران، اصول طرح تحقيق و روش‏ع‏شناسى، صص 313، 135- 320.]

بیانیه هلسینکی از مهم ترین بیانیه ها در زمینه اخلاق پژوهشی است که در سال 1964 صادر شد. همچنین در سال 1984 قوانین نورنبرگ درباره اخلاق پژوهش در سازمان ملل به تصویب رسید.

اصول اخلاق پژوهش

با مراجعه به متون دینی و منشورهای اخلاقی بین المللی و آسیب هایی که در دنیای پژوهش در طول سالیان گذشته پدید آمده است، مجموعه اخلاق پژوهش را در عناوین و موارد زیر برای پژوهشگران جامعه امروز ایران می توان دسته بندی و طراحی نمود:

انگیزه های انسانی و الهی و عدم تمرکز بر کسب عنوان، شهرت و درآمد؛

رعایت اصول ساختاری و محتوایی پژوهش، مانند مراجعه به منابع اصلی؛

توجه به پژوهش های پیشینیان و آغازگر نبودن در مسائل تحقیق شده؛

در نظر گرفتن اولویت ها و نیازهای پژوهشی جامعه و پرهیز از کارهای با صبغه تئوری صرف؛

سمت و سو دادن دانشجویان به سوی پژوهش محوری؛

تلاش برای بومی سازی علوم بیگانه مورد نیاز جامعه؛

شجاعت در پیمودن راه های نرفته و نقد دیدگاه نام آوران؛

احترام به عالمان در نقد دیدگاه های آن ها؛

تلاش برای برچیده شدن عمل مذموم و ناپسند سرقت علمی به عنوان آسیبی شوم در جهان علم و اندیشه؛

تلاش در جهت رویکرد فرامنطقه ای شدن علم و تحقق تمدن انسانی- اسلامی.

رعایت موارد پیش گفته به عنوان اهم فضائل اخلاقی پژوهش، می تواند فضایی سالم و مبتنی بر رفتارهای الهی و انسانی در جامعه جوان علمی ما فراهم آورد.