مرحوم علامه در این اثر، به بیش از 180 منبع علمی اعم از تفاسیر، مجامع روایی و حتی کتاب‌های دیگر ادیان آسمانی چون فصول تورات والخ، مراجعه کردند که برخی از این منابع، مشتمل بر چندین مجلد قطور است.
المیزان بسان موسوعه و دایرة‌المعارفی است که گستره انبوهی از اصطلاحات علمی و موضوعات فرعی را دربرگرفته است. به همین دلیل، کتاب‌هایی چون “مفتاح المیزان” به رشته تحریر درآمده و فهارس عناوین و اصطلاحات و مباحث گوناگون را از پهنه دریای المیزان، استخراج نموده تا خوانندگان بتوانند با سهولت بیشتر، ماهی مقصود را از این بحر مواج، صید کند. با این همه، بسا هست که دیدگاه نهایی مولف در لابلای نقل و نقد سخنان دیگران، پنهان می‌ماند. در این گونه مواقع، چه باید کرد؟
برای دانستن قصص انبیا، کار ایشان یکی از بهترین منابع است. علاوه بر اینکه وی کتب عهدین را هم با قرآن مقایسه نموده و موارد تحریفی آنها را مشخص می‌کند.
استاد جوادی آملی در این باره سخنی دارند نکته‌آموز:
«همانطوری كه قرآن مخزن همه علوم است تفسیر استاد علامه نیز مخزن آراء و افكار علومی است كه این حكیم الهی از آن بهرهمند شده و به دیگران رسانده است و لذا عده زیادی از میوههای این شجره طوبی میگیرند منتهی باید این شاخه را تكان داد تا رطب علم و معرفت از آن فرو بریزد، كتابهای علامه را هم باید ورق زد و با نوشتههای ایشان باید مأنوس شد و اگر تكانی به شاخه شجره طوبای تفسیر، حدیث و علوم عقلی ایشان داده شود نكتههای تازه و ناب بدست میآید.»[1]
آری، المیزان کتابی نیست که با یک مرور ساده بتوان به ژرفای کلمات و جملات آن رسید. چون مرحوم علامه، از یکسو بسیاری از معارف را در قالب کلماتی کوتاه و در نهایت ایجاز، بیان کرده و از سوی دیگر، پیرامون یک موضوع واحد، در چند موضع از کتاب، بحث کرده است. لذا فهم مبانی و روش علمی مولف، در پرتو تورق و دقت‌ورزی و در نهایت، انس با آثار ایشان، حاصل خواهد شد.
به طور خلاصه، امتیازات انحصاری المیزان نسبت به سایر تفاسیر را می‌توان در چند ویژگی زیر شماره کرد:
1. مهمترین ویژگی المیزان همان جنبه تفسیر قرآن به قرآن است.
2. در تفاسیر سابق معمولا اگر آیه‌ای احتمال چند معنا را داشت مفسّر احتمالات را نقل می‌کرد بدون اینکه ترجیحی بین آنها بدهد اما امتیاز المیزان این است که یکی از آن چند معنا را با کمک آیات دیگر یا قرائن موجود در خود آیه ترجیح داده و مقصود را روشن می‌نماید.ایشان برخی اصطلاحات دینی و قرآنی مانند استجابت دعا، توحید، توبه، رزق، برکت، جهاد، احباط… را نیز با کمک آیات توضیح می‌دهد.
3. در گذشته مرسوم نبوده مفسران آیات یک موضوع را کنار هم بگذارند و آنها را جمع بندی کرده و نتیجه گیری کنند، اما مرحوم علامه در موارد بسیاری چنین کاری کرده‌اند. مثلا کل آیات مربوط به احباط را جمع کرده و نتیجه می‌گیرد که معنی احباط در قرآن چیست.
4. یکی از امتیازات مهم المیزان قصص قرآن آن است. علامه همۀ آیاتی که در سوره‌های مختلف در این زمینه آمده را یکجا جمع و تفسیر کرده‌اند و در موارد دیگر که در قرآن به همان مطلب اشاره می‌کند گذرا اشاره می‌کند. برای دانستن قصص انبیا، کار ایشان یکی از بهترین منابع است. علاوه بر اینکه وی کتب عهدین را هم با قرآن مقایسه نموده و موارد تحریفی آنها را مشخص می‌کند.
5. از مسائل بارز در تفسیر المیزان، توجه به شبهات و اشکالات مخالفان و نقد و بررسی آنها از یک سو و تلاش برای انطباق دین با تحولات زمان و عنایت به بحثهای علمی و فلسفی و کلامی از سوی دیگر است.[2]
پی‌نوشت‌ها:
1. یادها یادگارها، علی تاج دینی، ص 18، پاورقی
2. ویکی شیعه
صفحات: 1· 2
