مفهوم رحم
رحم در لغت به عضو خاصى از بدن زن كه محل استقرار فرزند و كانون نشو و نماى طبیعى او است اطلاق مى گردد. اقربا و خویشان نیز به اعتبار انتساب به یك رحم واحد ارحام خوانده مى شوند.(1)
از نظر صرفى رحم بر وزن فعل، مفرد و جمع آن رحماء و ارحام، اسم فاعل آن راحم، اسم مفعول آن مرحوم، صیغه مبالغه آن رحیم ، همه از مشتقات واژه رحمت و مرحمت مى باشند. بسیارى از اهل لغت در بیان مبداء اشتقاق واژه رحم به این روایت نبوى شریف استناد كرده اند؛ پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: خداوند به هنگام خلق رحم خطاب به او فرمود: أَنَا الرَّحْمَنُ وَ أَنْتَ الرَّحِمُ شَقَقْتُ اسْمَكَ مِنِ اسْمِی فَمَنْ وَصَلَكَ وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَكَ قَطَعْتُه (2)؛
من خداى رحمانم و تو رحمى ، من اسم تو را از اسم خویش مشتق كرده ام ، از این رو هر كه با تو پیوند كند، من با او پیوند خواهم كرد و هر كه رابطه اش را با تو قطع كند، من نیز رابطه خویش را با او قطع خواهم نمود.
وصلت و سعادت
تحكیم پیوند خانوادگى و خویشاوندى ، یكى از اهداف ارزشمند مكتب توحیدى اسلام قرار دارد آئینى كه توحید و یكتا پرستى را محور تمام فعالیتها و تلاشهاى خود عنوان نموده است ، و سعى و تلاش دارد در تمام صحنه ها و عرصه ها وحدت رویه و حركت یكنواختى را فراهم ، واز تشتت و پراكندگى جلوگیرى به عمل آورد، هر عامل یا وسیله اى را كه موجب تحكیم این هدف مقدس گردد، تشویق، و از هر عامل تفرقه و پراكندگى جلوگیرى و ممانعت به عمل آورده است چون اساس كار اسلام وصل و گریز از فصل و جدایى است از این رو در مكتب تربیتى اسلام ، ایجاد علاقه با تمام افراد عائله و فامیل (صله رحم )مورد تشویق و توصیه قرار گرفته است و پیامبر بزرگوار اسلام صلى اللّه علیه و آله كه راه و روش او الگوى زندگى ما است در نخستین ماموریت خود “و انذر عشیرتك الاقربین” (3) را دریافته داشته است و این امر مى رساند كه صلاح و فلاح عشیره و فامیل ، در زندگى و سعادت انسان نقش وافرى دارد كه پیامبر انسانیت و رحمت به انذار و فراخوانى آنان ، ماموریت یافته است.
شاهدان و غایبان و هر كس از امت من را كه در صلب هاى مردان و رحم هاى زنان هستند تا روز قیامت، به صله رحم سفارش مى كنم اگر چه بینشان به اندازه یك سال فاصله باشد، چون صله رحم، جزء دین است
پیوند خویشاوندى طبق فرمایش رسول خدا صلى اللّه علیه و آله ولو با سلام كردن انجام مى شود و امام صادق علیه السلام فرمودند: «صل رحمك ولو بشَربه من ماء» (4) یعنى پیوند با خویشاوندانت برقرار كن هر چند به اندازه یك بار نوشیدن آب باشد.
صله ارحام از دیدگاه آیات و روایات
صله رحم یكى از واجبات شرعى است و دلیل آن ، آیات و روایات متعددى است كه به وضوح بر این حكم دلالت دارد. از جمله:
خداوند در اولین آیه از سوره نساء مى فرماید:
1- یا ایها النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ..
اى مردم! از پروردگارتان پروا كنید، آن كس كه شما را از یك نفس آفرید و همسرش را نیز از (جنس) او آفرید و از آن دو، مردان و زنان بسیارى را (در روى زمین) پراكنده ساخت واز خدایى كه (با سوگند) به او از یكدیگر درخواست مىكنید، پروا كنید. و (نسبت) به ارحام نیز تقوا پیشه كنید (وقطع رحم نكنید) كه خداوند همواره مراقب شماست
علامه و مفسر كبیر قرآن مجید مرحوم طباطبایى صاحب تفسیر شریف المیزان مى فرماید: مراد از تسائلون به و الارحام یعنى از آن جایى كه خداوند در پیش انسانها عظیم و بزرگ است و محبوب آنهاست و لذا وقتى از همدیگر سوال مى كنند طرف را به خداوند قسم مى دهند چون انسان وقتى مى خواهد قسم بخورد به چیزى كه در پیش او عظیم و بزرگ است و محبوب اوست قسم مى خورد و ظاهر اینست كه ارحام عطف است به كلمه اللّه آن وقت معنى این مى شود انسانها وقتى از طرف چیزى مى خواهند طرف را به خداوند و به ارحام (خویشاوند) قسم مى دهند.(5)
2- جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله و علیه وآله أُوصِی الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِی وَ الْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَنْ یَصِلَ الرَّحِمَ وَ إِنْ كَانَتْ مِنْهُ عَلَى مَسِیرَةِ سَنَةٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ الدِّینِ.
جابر از امام باقر علیه السلام نقل مى كند كه امام علیه السلام فرمود رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمودند: سفارش مى كنم امت حاضر و غائبم را و آنانى را كه در صلب مردها رحم زنانند تا روز قیامت كه صله رحم كنند اگرچه به فاصله یكسال راه باشد زیرا صله رحم جزء دین است .
پیوند خویشاوندى طبق فرمایش رسول خدا صلى اللّه علیه و آله ولو با سلام كردن انجام مى شود و امام صادق علیه السلام فرمودند: «صل رحمك ولو بشَربه من ماء» پیوند با خویشاوندانت برقرار كن هر چند به اندازه یك بار نوشیدن آب باشد
شاهدان و غایبان و هر كس از امت من را كه در صلب هاى مردان و رحم هاى زنان هستند تا روز قیامت، به صله رحم سفارش مى كنم اگر چه بینشان به اندازه یك سال فاصله باشد، چون صله رحم، جزء دین است.
صله های مجازی
بعضی افراد با ارسال پیامک و یا پیام الکترونیکی به عنوان وسایل ارتباطی مدرن، از حال و روز اقوام و دوستان خود باخبر می شوند و از این طریق، می خواهند عدم دیدار حضوری خود را جبران کنند،در حالی که هیچ وسیله ای جایگزین دیدارهای سنتی و پسندیده نمی شود. در عین حال باید اضافه کرد که پیامک اثر منفی روی روحیه و توقع مخاطب و از طرف دیگر خصوصاً نسل آینده که می باید فرهنگ صله رحم را، از خانواده خود بیاموزد، می گذارد. بچه ها باید از والدین خود بیاموزند که دیدار بزرگتر های اقوام به عنوان شناخت هویت فامیلی و ثبات لازم ارتباطات خانوادگی می باشد.
گسترش ارتباطات افراد با یکدیگر به تقابل شخصیت و آرامش روحی آنان می انجامد. از این رو می توان نوشت قدرشناسی، حرمتداری سزاوارانه و برآمده از رویکرد به دین و معارف دیرینه ملی ایرانیان مبانی زیست اجتماعی را در زندگی عمومی ما و در طول عمر، جاودانه و نهادینه می کند.
حق پدر و مادر
نظر به شان و منزلت پدر و مادر و اولویت و تقدم حقوق آنها توصیه هاى موكدى در آیات و روایات وارد نسبت به حقوقشان شده است . برخى از علماى اخلاق، فلسفه تاءكید بیش از حد اسلام بر حقوق والدین ، خصوصاً مادر و لزوم رعایت آن در هر شرایط ممكن از سوى فرزندان را ضعف پایگاه طبیعى و روانى این تعلق و در نتیجه حساسیت و ضربه پذیرى آن از یك سو، سنگینى مسؤولیت و مشقت آن خصوصاً در دوران پیرى و سالخوردگى والدین از سوى دیگر و بالاخره اهمیت و اعتبار بسیار با توجه به آثار و پیامدهاى متنوع آن در نظام اجتماعى مى دانند. در مقابل ، پدر و مادر به علت كشش پر جاذبه فطرى به فرزندان و رغبت و تمایل شدید طبیعى به حمایت و سرپرستى و رفع نیازها و تأمین مصالح آنها، چندان مورد توصیه و سفارش نشده اند.
پی نوشت ها:
1- المیزان فى التفسیر القرآن ، ج 4، ص 138
2- بحارالانوار، ج 71، باب صلة الرحم ، ح25؛ تاج العروس ، ج 16، ص274.
3- الشعراء/214
4- الکافی،ج3،ص389
5- المیزان ج 4 ص 137
6- الکافی،ج1،ص151
صفحات: 1· 2
