قاعده ای قابل فهم

امروزه با ماشینی شدن جوامع انسانی و پیچیدگیهای ناشی از آن، رعایت حق الناس، تحت عنوان “رعایت حقوق دیگران” بیشتر مورد نیاز است. رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی یکی از مهمترین آنهاست، چه بسا یک سبقت غیر مجاز و یا رانندگی عجولانه، خانواده هایی را به عزا بنشاند و این ها خود از بارزترین مصادیق حق الناس می باشد.

پیشوایان معصوم علیهم السلام ما یک قاعده بدست ما داده اند که قابل فهم برای همگان است، این قاعده مبتنی بر وجدان بیدار اشخاص است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این قاعده همگانی را اینچنین بیان می دارد: «اَعدَلُ النّاسِ مَن رَضِىَ لِلنّاسِ ما یَرضى لِنَفسِهِ وَ كَرِهَ لَهُم ما یَكرَهُ لِنَفسِهِ؛ [1] عادل ترین مردم كسى است كه براى مردم همان را بپسندد كه براى خود مى پسندد و براى آنان نپسندد آنچه را براى خود نمى پسندد».
چنانکه گفته شد این قاعده مبتنی بر وجدان و انصاف است که در اول حدیث هم به آن اشاره شده (اَعدَلُ النّاسِ)، ولیکن ممکن است بعضی ها این حدیث را توجیه نموده و مناسب با کار خودشان از آن استفاده کنند.
خیلی از افرادی که به قول خودشان “ظرفیت دارند” نسبت به دیگران هر کلامی را (دیگران ناراحت شوند و از این جور مسائل، برای آنها ارزش چندانی ندارد) گفته و طرف مقابل را هم تشویق به اینگونه رفتار می نمایند، اگر چه انسان در این موارد هر چه را برای خود می خواهد برای دیگران هم می خواهد، ولی نکته ی مهم در این موارد، باید حق و ناحق و رضایت شرعی باشد نه رضایت اشخاص.
همین مطلب را در ارتباطات غیر اخلاقی بین محرم و نامحرم در جامعه با تاسف بسیار می توان کم و بیش ملاحظه نمود.

الغرض، در قاعده ی “هر چه برای خود می خواهی برای دیگران بخواه و برعکس” که شالوده ی حق الناس بر آن بنیان نهاده شده؛ خواستن و نخواستن ها، در اینجا باید با ارزشهای انسانی و الهی، همخوانی داشته باشد.
یاور دین و دنیای یکدیگر

امام موسی کاظم (علیه السلام) در حدیثی در مورد رعایت حقوق دینی و دنیایی برادران دینی (دیگران) می فرماید: «إِنَّ مِنْ وَاجِبِ حَقِّ أَخِیكَ أَنْ لَاتَكْتُمَهُ شَیْئاً تَنْفَعُهُ بِهِ لِأَمْرِ دُنْیَاهُ وَ آخِرَتِهِ، [2] همانا حق واجب برادرت این است که چیزی که برای دنیا و آخرت او نفع دارد از او کتمان نکنی.»
این سخن موسی بن جعفر (علیه السلام) مبتنی بر آیه 10 حجرات است که می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا؛[حجرات/10] بی تردید مومنین با هم برادرند».
چنانکه انسان یار و یاور برادرش می باشد؛ باید در یاری رساندن به دیگران اگر نیاز به کمک داشته باشند کوتاهی نکند و یا نسبت به دیگران (مومنین) رفتار بدی نداشته باشد.
در آیه 11 حجرات عده ای از گناهان که باعث حق الناس می شوند؛ اشاره شده است: «یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسىَ أَن یَكُونُواْ خَیرْا مِّنهْمْ وَ لَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسىَ أَن یَكُنَّ خَیرْا مِّنهْنَّ وَ لَا تَلْمِزُواْ أَنفُسَكمُ وَ لَا تَنَابَزُواْ بِالْأَلْقَابِ؛ [حجرات/11] اى كسانى كه ایمان آورده اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره كنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند؛ و یكدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یكدیگر را یاد نكنید. در آیه بعد این سوره (آیه 13) از گناهان دیگری مثل غیبت و تجسس بیجا، سخن به میان آمده است.
نکته ضروری:

کسانی که شعار خود را کمک به خلق قرار می دهند ولی وقتی به حق الناس می رسند؛ آن را حرفهای دست و پا گیر و … می دانند؛ با آن غرضی که دین برای تکریم انسانها در نظر گرفته است؛ فاصله دارند.

همانگونه که دین مبین اسلام به مقوله کمک به خلق تاکید دارد؛ همانگونه هم بی توجهی به حق مردم را گناهی بزرگ می داند. این دو نکته را باید با هم ببینیم، وگرنه به نتیجه مطلوب نمی رسیم. کسانی که شعار خود را کمک به خلق قرار می دهند ولی وقتی به حق الناس می رسند؛ آن را حرفهای دست و پا گیر و … می دانند؛ با آن غرضی که دین برای تکریم انسانها در نظر گرفته است؛ فاصله دارند.
حق الناس، منحصر در غیبت و تهمت نیست!

اگر چه بعضی از اعمال عبادی مثل نماز و روزه، حق الله هستند، ولی ممکن است کسانی به هر علتی به اعمال عبادی خود توجه چندانی نشان ندهند، افرادی را که اهل عبادت هستند؛ مورد تخریب شخصیت قرار دهند، اینها بدون شک حق الناس است.

امروزه با ماشینی شدن جوامع انسانی و پیچیدگیهای ناشی از آن، رعایت حق الناس، تحت عنوان “رعایت حقوق دیگران” بیشتر مورد نیاز است. رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی یکی از مهمترین آنهاست، چه بسا یک سبقت غیر مجاز و یا رانندگی عجولانه، خانواده هایی را به عزا بنشاند و این ها خود از بارزترین مصادیق حق الناس می باشد.
بعضی از رانندگان با توجه به کمبود جا برای پارک ماشین (به غیر از پارکینگ) آن را در جایی پارک می کنند که باعث راهبندان برای سایر ماشین ها شده و داد و فریاد رانندگان دیگر را در می آورند.

یکی دیگر از موارد حق الناس، رعایت فرهنگ آپارتمان نشینی و همسایه داری است. در روایات اسلامی بر رعایت حق همسایه (حق الناس) تاکید گردیده است. رسول اكرم (صلى الله علیه و آله) یکی از حقوق همسایه را چنین بیان می فرماید: «وَ لَا تَسْتَطِیلُ عَلَیْهِ بِالْبِنَاءِ فَتَحْجُبَ الرِّیحَ عَنْهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ؛[3] خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جریان هوا را بر او بگیرى مگر آن كه خودش اجازه دهد».
امروزه با چند طبقه شدن خانه ها، طبعا ساختمانهایی، بر ساختمانهای دیگر مشرف می شوند، شاید این موضوع به خودی خود مانع چندانی نداشته باشد، ولی رعایت حقوق دیگران (حق الناس) باید حتما مورد توجه قرار گیرد.
در قاعده ی ” هر چه برای خود می خواهی برای دیگران بخواه و برژس” که شالوده ی حق الناس بر آن بنیان نهاده شده؛ خواستن و نخواستن ها، در اینجا باید با ارزشهای انسانی و الهی، همخوانی داشته باشد.

وقتی افرادی که بر خانه های دیگر اشراف دارند؛ باید رعایت حریم (تجسس بیجا و نگاه به نامحرم و روشن ساختن نوارهای مبتذل و…) افراد دیگر را بنمایند. مخصوصا کسانی که مستأجرند؛ بیشتر با این درد، دست و پنجه نرم می نمایند.
بعضی از راننده ها هم موقع رانندگی، با روشن ساختن ضبط صوت ماشین خود و بالا بردن صدای موسیقی (احیاناً مبتذل)، هم قبح این گناه را می ریزند و هم اعتنایی به گوش آزار بودن این صداها (حق الناس) برای رهگذران نمی کنند.
این نکته را هم باید اضافه ساخت که اینگونه افراد با تمسک به «لا إِكْراهَ فِی الدِّینِ؛ [بقره/256] در قبول دین، اكراهى نیست»؛ به خود اجازه چنین کارهایی را می دهند، در حالی که به دیگران حق نمی دهند که با تمسک به همین “لا اکراه فی الدین” بگویند: ما مجبور نیستیم اقدامات شما را تحمل کنیم.
سخن آخر

دین اسلام بر مقوله ی حق الناس تاکید ویژه ای دارد. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) توجه ما را به یک قاعده عقلایی و قابل فهم برای همگان، فرا می خواند. این قاعده می گوید: هر چه برای خود دوست داری برای دیگران هم دوست داشته باش و هر چه دوست نداری برای دیگران هم نخواه.
رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی یکی از مهمترین موضوعات حق الناس است که باید مورد توجه قرار گیرد. فرهنگ همسایه داری و آپارتمان نشینی، یکی دیگر از موضوعات اساسی در دنیای امروز است که توجه به آن، امنیت روحی و روانی جامعه را در پی دارد.
پی نوشت ها:
1 امالی صدوق ص20
2 الكافی (ط - دارالحدیث)، ج 15 ص 304
3 مسكّن الفؤاد ص 114

صفحات: 1· 2